मतदारांचा कौल कुणाला? Exit Poll चे अंदाज लवकरच, ओपिनियन पोलपेक्षा किती वेगळे? जाणून घ्या एका क्लिकवर

महाराष्ट्र आणि झारखंड विधानसभा निवडणुकीचे मतदान आज संध्याकाळी संपणार आहे.यानंतर एक्झिट पोलचे अंदाज येण्यास सुरुवात होतील. यामध्ये एक्झिट पोल म्हणजे काय आणि ते ओपिनियन पोलपेक्षा वेगळे का असताता?

Maharashtra, Jharkhand exit polls today: झारखंडमध्ये आज (20 नोव्हेंबर) दुसऱ्या टप्प्यातील मतदान होत आहे तर महाराष्ट्रात ही एकाच टप्प्यात मतदान प्रक्रिया पार पडत आहे. राज्यातील विधानसभा निवडणुकीसाठी आज (20 नोव्हेंबर) सकाळी 7 वाजल्यापासून सुरु होऊन संध्याकाळी 6 वाजेपर्यंत सुरु राहणार आहे. या मतदानासोबत सर्वांच्य नजरा एक्झिट पोलकडे (exit polls) असणार आहेत. या एक्झिट पोलवरुन महाराष्ट्रातील महायुती म्हणजेच भाजप,शिवसेना (शिंदे) आणि राष्ट्रवादी अजित पवार सरकार कायम राहणार की काँग्रेस, शिवसेना उबाठा आणि राष्ट्रवादी काँग्रेस शरद पवार यांची महाविकास आघाजी बनणार याचे चित्र स्पष्ट होईल.

भारत निवडणूक आयोग मतदानानंतरच टीव्हीवर एक्झिट पोलचे अंदाज दाखवण्याची परवानगी का देतात, हे तुम्हाला माहितीय का? यासाठी काही नियम आहे का? तर त्याचे उत्तर असे हो… कोणतेही टीव्ही चॅनल त्याचे उल्लंघन करू शकत नाही. जेव्हा निवडणूक आयोगाने अधिकृतपणे मतदान संपल्याची घोषणा केली, तेव्हा या ग्रीन सिग्नलनंतर, एक्झिट पोलचे निकाल, ज्यांना अंदाज म्हणणे अधिक योग्य असेल, ते वृत्त टीव्ही चॅनेलवर दिसू लागतात. मात्र, आता जगभर एक्झिट पोलवर प्रश्न उपस्थित केले जात आहेत.

एक्झिट पोल हे खरे तर ट्रेंडद्वारे निष्कर्ष काढण्याचा प्रयत्न आहे. लोकांशी बोलून निकाल कुठे जाऊ शकतो, याचा अंदाज बांधला जातो. यातून कोणता राजकीय पक्ष कुठे बाजी मारतोय आणि कोण मागे राहील याचा अंदाज व्यक्त केला जातो.

“भाजपने मला पाच प्रश्न विचारले होते, त्यापैकी…”, बिटकॉइन घोटाळ्याच्या आरोपावर सुप्रिया सुळे यांचा जोरदार प्रहार

एक्झिट पोलबाबत निवडणूक आयोगाचा काय नियम आहे?

शेवटच्या टप्प्यातील मतदानापूर्वी एक्झिट पोलद्वारे अंदाजित निकालांचा कल सांगता येणार नाही, असा नियम निवडणूक आयोगाने केला आहे. मतदानाच्या शेवटच्या टप्प्यानंतर शेवटच्या टप्प्यात किती मतदान झाले हे निवडणूक आयोग संध्याकाळी अधिकृतपणे जाहीर करेल, तेव्हा टीव्ही चॅनेल आणि काही वृत्तसंस्था त्यांनी स्वतः घेतलेल्या किंवा त्याद्वारे घेतलेल्या एक्झिट पोलचे निकाल देण्यास सुरुवात करतील.

एक्झिट पोलच्या अचूकतेवर नेहमीच प्रश्न उपस्थित केले जात असल्याने हे एक्झिट पोल काय आहेत आणि निवडणुकीच्या निकालांबाबत त्यांनी केलेले भाकीत कितपत अचूक आहेत, असा प्रश्न उपस्थित होणे स्वाभाविक आहे.

एक्झिट पोल म्हणजे काय आणि ते कसे घेतले जातात?

मतदानानंतर मतदान केंद्रातून बाहेर पडलेल्या लोकांशी झालेल्या संभाषणावर किंवा त्यांच्या ट्रेंडवर एक्झिट पोल आधारित असतात. याद्वारे निकाल कोणत्या दिशेने झुकतात याचा अंदाज येतो. यामध्ये मतदारांशी मोठ्या प्रमाणावर चर्चा केली जाते. आजकाल ते आयोजित करण्याचे काम अनेक संस्था करत आहेत.

मतदान संपल्यानंतरच एक्झिट पोल प्रसारित करण्याची परवानगी का मिळते?

लोकप्रतिनिधी कायदा 1951 च्या कलम 126A अन्वये, मतदानादरम्यान मतदारांच्या मानसिकतेवर परिणाम करणारे किंवा त्यांच्या मतदानाच्या निर्णयावर परिणाम करणारे काहीही असू नये. मतदान संपल्यानंतर दीड तासापर्यंत एक्झिट पोल प्रसारित करता येणार नाहीत. आणि हे तेव्हाच होऊ शकते जेव्हा सर्व निवडणुकांसाठी मतदानाची शेवटची फेरी संपते.

एक्झिट पोल नेहमीच बरोबर असतात का?

नाही, तसे अजिबात नाही. एक्झिट पोलने वर्तवलेले अंदाज चुकीचे ठरल्याचे यापूर्वीच सिद्ध झाले आहे. भारतातील एक्झिट पोलचा इतिहास फारसा अचूक राहिलेला नाही. अनेक वेळा एक्झिट पोलचे निकाल पूर्णपणे विरुद्ध आले आहेत.साधारणपणे, एक्झिट पोलचे अंदाज लोकांच्या मतदानाच्या प्रवृत्तीवर आधारित असतात.

ओपिनियन पोल आणि एक्झिट पोलमध्ये काय फरक आहे?

मतदारांचे वर्तन आणि ते काय करू शकतात हे जाणून घेण्यासाठी मतदानाच्या खूप आधी ओपिनियन पोल घेतले जातात. यावरून मतदार यावेळी कोणत्या मार्गाने जाण्याचा विचार करत आहेत हे कळते. तर एक्झिट पोल नेहमीच मतदानानंतर होतात.

ओपिनियन पोल म्हणजे काय?

ओपिनियन पोल म्हणजे जनमत. लोकांचे मत समजून घेण्यासाठी किंवा मोजण्यासाठी विविध प्रकारच्या वैज्ञानिक पद्धती वापरल्या जातात. निवडणूक सर्वेक्षणांमध्ये यादृच्छिक नमुना नेहमी वापरला जातो. यामध्ये, सीट स्तर, बूथ स्तर आणि मतदार स्तरावर यादृच्छिक नमुने घेतले जातात. समजा एका बूथवर 1000 मतदार आहेत. त्यापैकी 50 जणांच्या मुलाखती घ्यायच्या आहेत. त्यामुळे या 50 जणांचा यादृच्छिकपणे समावेश केला जाईल.

यासाठी 1000 ला 50 ने भागल्यास उत्तर 20 येते. त्यानंतर 20 पेक्षा कमी असलेली संख्या मतदार यादीतून यादृच्छिकपणे घेतली जाईल. उदाहरणार्थ, तुम्ही १२ घेतले असे समजा. त्यामुळे मतदार यादीत 12 व्या क्रमांकावर असलेला मतदार हा तुमचा पहिला प्रतिसादकर्ता आहे. तुम्ही कोणाची मुलाखत घ्याल, त्यानंतर त्या 12 क्रमांकावर 20, 20, 20 जोडा आणि जो काही क्रमांक येईल, त्या क्रमांकाच्या मतदाराची मुलाखत घ्या.

ओपिनियन पोलच्या तीन शाखा आहेत. मतदानपूर्व, एक्झिट पोल आणि पोस्ट पोल. सामान्यतः लोक एक्झिट पोल आणि पोस्ट पोल एकच मानतात परंतु हे दोन्ही एकमेकांपासून बरेच वेगळे आहेत.

प्री पोल म्हणजे काय?

निवडणुका जाहीर झाल्यानंतर आणि मतदानाच्या तारखेपूर्वी केलेल्या सर्वेक्षणांना प्री-पोल म्हणतात.

हे कधी सुरू झाले?

असे मानले जाते की हे 1967 मध्ये अस्तित्वात आले. मार्सेल व्हॅन डेन, डच समाजशास्त्रज्ञ आणि माजी राजकारणी यांनी देशातील निवडणुकांदरम्यान एक्झिट पोल काढले. मात्र, अमेरिकेत यंदा प्रथमच एखाद्या राज्याच्या निवडणुकीदरम्यान असे प्रकार घडल्याचेही बोलले जात आहे. तसे, एक्झिट पोल सारख्या सट्टा गोष्टी 1940 मध्ये घडल्याचं म्हटलं जातं.

त्यांना विरोध का होतोय?

कारण सामान्यत: हे फारसे वैज्ञानिक नसतात किंवा ते अनेक लोकांशी बोलून तयार केले जातात. म्हणूनच ते सहसा वास्तवापासून दूर असतात. अनेक देशांमध्ये यांवर बंदी घालण्याची मागणी होत आहे. भारतातील २०१४ च्या लोकसभा निवडणुकीत निवडणूक आयोगाने त्यावर बंदी घातली होती. आता जगभरातील बहुतेक लोक त्यांना विश्वासार्ह मानत नाहीत.

महाराष्ट्रातील ‘या’ गावाने पुकारला यल्गार; अद्याप एकही मतदान नाही, मतदानावर चक्क बहिष्कार?