India-Russia Relations : सुखोई जेट, T-90 टँक, S-400 क्षेपणास्त्र, रशियाकडून ‘या’ शस्त्रास्त्रांची डिलिव्हरी थांबली

रशिया-भारत संरक्षण संबंधांमधील वाढत्या समस्यांमुळे भारताच्या सुरक्षा आणि सामरिक तयारीवर विपरीत परिणाम होत आहे. यातच रशियाकडून 'या' शस्त्रास्त्रांची डिलिव्हरी थांबली आहे.

मॉस्को : भारत हा अनेक दशकांपासून रशियाचा सर्वात मोठा संरक्षण उपकरणे आयात करणारा देश आहे. क्षेपणास्त्रे, लढाऊ विमाने, रणगाडे, रायफल्स यांसारख्या अनेक प्रमुख शस्त्रांच्या खरेदीमुळे भारतीय सशस्त्र दलांची ताकद वाढली आहे. भारताला अनेक युद्ध जिंकण्यात रशियन शस्त्रास्त्रांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. मात्र युक्रेन युद्धानंतर परिस्थितीमध्ये मोठा बदल झाला आहे.

2018 मध्ये, भारताने 40,000 कोटी रुपयांच्या करारांतर्गत रशियाकडून 5 S-400 हवाई संरक्षण प्रणाली खरेदी करण्याचा करार केला होता. आत्तापर्यंत भारताला 3 प्रणाली प्राप्त झाल्या असून उर्वरित 2 प्रणालीच्या पुरवठ्यात विलंब होत आहे. रशियाने नुकतेच संकेत दिले आहेत की भारताला या प्रणाली 2026 पर्यंतच मिळू शकतील. मात्र सध्या विलंब होताना दिसत आहे.

सुटे भागांची कमतरता ही मोठी समस्या आहे

रशियाकडून सुखोई-30 एमकेआय फायटर जेट आणि टी-90 टँक यांसारख्या महत्त्वाच्या शस्त्रांचे सुटे भाग मिळवण्यात भारताला गंभीर समस्या येत आहेत. भारतीय लष्कराच्या मुख्य लढाऊ रणगाड्यांसाठी सुटे भागांच्या कमतरतेमुळे त्यांच्या कार्यक्षमतेवर परिणाम झाला आहे. याशिवाय भारतीय हवाई दलासाठी महत्त्वाच्या असलेल्या या लढाऊ विमानांचे सुटे भागही वेळेवर उपलब्ध होत नाहीत.

युक्रेन युद्धाचा परिणाम

रशियन संरक्षण उद्योग सध्या पूर्णपणे युक्रेन युद्धावर केंद्रित आहे. युद्धात मोठ्या प्रमाणात रशियन S-400 प्रणाली आणि T-90 रणगाडे नष्ट झाले आहेत. रशिया आता त्यांची भरपाई आणि आपल्या सैन्याच्या प्राधान्यावर लक्ष केंद्रित करत आहे. अमेरिकन आणि ब्रिटीश क्षेपणास्त्रांनी युक्रेनचे सैन्य मजबूत केले आहे, ज्यामुळे रशियाचे मोठे नुकसान झाले आहे.

जागतिक बातम्या वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा : भारताच्या या निर्णयाने जगाला विचार करायला भाग पाडले; अमेरिकेच्या कट्टर शत्रूच्या घरातच केली एन्ट्री

भारतासाठी धोरणात्मक आव्हाने

चीन आणि पाकिस्तानच्या वाढत्या लष्करी आव्हानांच्या दरम्यान रशियाकडून शस्त्रास्त्र पुरवठ्यात झालेल्या विलंबाचा भारताच्या तयारीवर परिणाम झाला आहे. त्याचवेळी रशिया आता लष्करी तंत्रज्ञानासाठी चीनवर अवलंबून आहे. ही भारतासाठी धोक्याची घंटा आहे. रशियाकडून शस्त्रास्त्रे खरेदी करून भारताने अमेरिकेशी आपले संबंध पणाला लावले आहेत. मात्र रशिया आपली आश्वासने पूर्ण करण्यात अयशस्वी ठरत आहे.

रशिया आणि संरक्षण उद्योगाच्या स्थितीवर निर्बंध

रशियावर अमेरिकेने लादलेल्या निर्बंधांमुळे त्याच्या संरक्षण उद्योगावर गंभीर परिणाम झाला असून, लष्करी तंत्रज्ञानाचा पुरवठा खंडित झाला आहे. याशिवाय रशियाच्या विश्वासार्हतेवरही प्रश्न उपस्थित केले जात आहेत.

जागतिक बातम्या वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा : ‘भारत सोडा, अमेरिकाही नाही टिकणार, 4 दिवसांत कोलकाता काबीज करू’ ; बांगलादेशच्या रिटायर्ड मेजरचे वक्तव्य

भारताचा प्रतिसाद आणि आगामी योजना

रशियाकडून वेळेवर पुरवठा व्हावा यासाठी भारत सर्वतोपरी प्रयत्न करत आहे. यासाठी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी अलीकडेच रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांच्याकडे हा मुद्दा उपस्थित केला. संरक्षण मंत्री राजनाथ सिंह पुढील आठवड्यात रशियाच्या दौऱ्यावर जाणार असून ते संबंधित विषयांवर चर्चा करणार आहेत. जिथे रशियाकडून उर्वरित S-400 प्रणाली आणि इतर सुटे भाग पुरवण्याबाबत चर्चा होणार आहे.

भारताची पर्यायी रणनीती काय आहे?

भारताने गेल्या दशकात पाश्चात्य देशांकडून शस्त्रास्त्रांची खरेदी वाढवली आहे. तथापि, रशियाचा वाटा अजूनही 36% आहे. स्वदेशी संरक्षण उत्पादनावर भर दिला जात आहे, जेणेकरून आयातीवरील अवलंबित्व कमी होईल.