काळे सोने म्हटले जाणारे ‘Hydrogen Fuel’ कसे तयार केले जाते? जे आणणार जगात नवीन क्रांती

भविष्यात लोक पेट्रोल, डिझेल आणि सीएनजी इंधनावर अवलंबून राहणार नाहीत. कारण आता हायड्रोजन इंधनाचा वापर सर्वात जास्त होणार आहे. म्हणजे आता गाडीपासून ट्रेनपर्यंत सर्व काही हायड्रोजनवर चालणार आहे. भारताचे केंद्रीय मंत्री नितीन गडकरी देखील हायड्रोजन इंधनावर चालणारे वाहन वापरतात.

इंधनाला जगात ‘काळे सोने’ म्हणतात. कारण असे अनेक देश आहेत ज्यांची संपूर्ण अर्थव्यवस्था केवळ इंधनावर आधारित आहे. सध्या इंधनांमध्ये पेट्रोलचा सर्वाधिक वापर केला जात आहे, यामुळेच हे इंधन असलेल्या देशांची अर्थव्यवस्था गगनाला भिडत आहे. पण आज विज्ञानाने इतकी प्रगती केली आहे की भविष्यात लोक पेट्रोल, डिझेल आणि सीएनजी इंधनावर अवलंबून राहणार नाहीत. त्याचबरोबर यामुळे होणाऱ्या प्रदूषणापासूनही आपल्याला दिलासा मिळेल. कारण आता हायड्रोजन इंधनाची वेळ येणार आहे, म्हणजे आता गाडीपासून ट्रेनपर्यंत सर्व काही हायड्रोजनवर चालणार आहे.

भारताचे केंद्रीय मंत्री नितीन गडकरी हे देखील सध्या हायड्रोजन इंधनावर चालणारे वाहन चालवत आहेत. सप्टेंबर २०२३ मध्ये टाटा मोटर्सने ग्रीन फ्युएल हायड्रोजनवर चालणाऱ्या बसेसही बनवल्या. भारत सरकारही याबाबत वेगाने काम करत आहे, अशा परिस्थितीत रसायनशास्त्राच्या आवर्त सारणीवर प्रथम येणारा हा घटक जगासाठी इतके महत्त्वाचे इंधन कसे बनणार?

हायड्रोजन इंधन म्हणून बनवण्याचे विज्ञान

प्रथम हे हायड्रोजन इंधन काय आहे ते जाणून घेऊ. हा स्वच्छ इंधनाचा पर्याय आहे, म्हणजे त्यामुळे वायू प्रदूषण होत नाही. इंधन पर्यायाच्या बाबतीत, ते सीएनजीपेक्षाही चांगले आहे. हायड्रोजन हा जगातील सर्वात हलका घटक आहे. या जगातील बहुतेक पाण्याचा एक प्रमुख घटक म्हणून अस्तित्वात आहे प्रत्येक पाण्याच्या रेणूमध्ये ऑक्सिजनच्या एका अणूसह हायड्रोजनचे दोन अणू असतात आणि जर विद्युत्विघटन प्रक्रियेद्वारे पाणी प्रवाहित केले तर ते खंडित केले जाऊ शकते या प्रक्रियेद्वारे उत्पादन केले जाईल.

हायड्रोजन इंधन हे एक प्रकारे शून्य उत्सर्जन करणारे इंधन आहे, ते ऑक्सिजनसह जाळून त्याचे ऊर्जा किंवा इंधनात रूपांतर होते, ज्यामुळे वाफ तयार होते. या प्रक्रियेतून तयार होणाऱ्या इंधनाला ग्रीन हायड्रोजन म्हणतात. या प्रक्रियेत कार्बन डायऑक्साइड किंवा इतर कोणतेही हानिकारक पदार्थ बाहेर पडत नाहीत, ज्यामुळे पर्यावरणाला कोणतीही हानी होत नाही. हे अगदी सौर ऊर्जा आणि पवन ऊर्जेसारखे कार्य करते.

भारतही पुढे जात आहे

G20 शिखर परिषदेदरम्यान, पंतप्रधान मोदींनी देशाला हायड्रोजन इंधन बनवण्याच्या या मार्गाचा अवलंब करण्याची दृष्टीही दिली होती आणि अनेक भारतीय कंपन्या आधीच ही प्रक्रिया यशस्वी करण्यात जगाचे नेतृत्व करत आहेत. रिलायन्ससारख्या मोठ्या कंपन्या औद्योगिक स्तरावरही ग्रीन हायड्रोजनचा वापर करत आहेत.

हे देखील वाचा : अमेरिकेत विनाशकारी ‘मिल्टन’ चक्रीवादळाचे थैमान! अवकाशातून दिसणारे दृश्य अत्यंत भयानक
टोयोटा आणि कमिन्ससह टाटा आणि महिंद्रा सारख्या कंपन्या कार आणि ट्रकसाठी हायड्रोजन इंधन इंजिन विकसित करण्यासाठी पुढे जात आहेत. देशात याच वेगाने काम सुरू राहिल्यास २०३० पर्यंत हायड्रोजन इंधनावर चालणारी वाहनेही भारतीय बाजारपेठेत येऊ लागतील. या इंधनासाठी अनेक प्रकारचे संशोधन आणि विकास देखील केला जात आहे.

See more

PM श्री @narendramodi जी के मार्गदर्शन में हम एक बड़ा लक्ष्य तय करते हैं, उसे प्राप्त करते हैं और फिर उससे भी बड़ा लक्ष्य अपने लिए तय करते हैं।

विगत वर्ष #G20 समिट में भारत द्वारा शुरू किए गए Global Biofuel alliance ने विश्वभर को एक साथ लाया।

वर्तमान में 12% से अधिक इथेनॉल… pic.twitter.com/UvbHXZslFd

— Hardeep Singh Puri (@HardeepSPuri) February 6, 2024

हायड्रोजन इंधन जगात क्रांती कशी आणेल?

आपण हायड्रोजन इंधन काय आहे याबद्दल बोललो आहोत, परंतु आता आपण भविष्यात हायड्रोजन इंधन कशा प्रकारे क्रांती आणेल याबद्दल बोलूया? ऊर्जा क्षेत्रातील ही नवी क्रांती समजून घेण्यासाठी त्याच्या तांत्रिक बाजूही जाणून घ्याव्या लागतील. 1874 मध्ये, ज्युल्स व्हर्न नावाच्या शास्त्रज्ञाने एक सिद्धांत सिद्ध केला होता ज्यामध्ये त्यांनी म्हटले होते की भविष्यात कोळशाऐवजी पाणी उर्जेचा आधार बनेल. नेमके तेच आज घडत आहे. जगभर अनेक बस, गाड्या आणि गाड्या सरपटत आहेत. कल्पना करा, येणाऱ्या काळात प्रत्येकजण या इंधनावर अवलंबून राहिला, तर केवळ एका देशाचे नाही तर संपूर्ण जगाचे वायू प्रदूषण नाहीसे होईल.

हे देखील वाचा : दहशतवादी गुरपतवंत पन्नूची भारताला धमकी; 2047 पर्यंत पंजाब सोडून भारताचे तुकडे करणार

हायड्रोजन ट्रेनची चाचणी यावर्षी होऊ शकते

या संदर्भात, भारतीय रेल्वेने 2030 पर्यंत स्वतःला ‘नेट झिरो कार्बन एमिटर’ बनवण्याचे नवीन लक्ष्य ठेवले आहे. यासाठी रेल्वे अनेक मोठी पावले उचलत आहे. यासाठी भारतीय रेल्वे 2024-25 मध्ये पहिली हायड्रोजन ट्रेन सुरू करू शकते. या वर्षीपासूनच त्याची चाचणी सुरू होईल, असे मानले जात आहे. भारतातील ही पहिली हायड्रोजन ट्रेन दिल्लीहून जिंद-सोनीपत मार्गावर धावणार आहे. डिसेंबरमध्ये या ट्रेनची ट्रायल रन केली जाऊ शकते.

या प्रकल्पांतर्गत, भारत सरकार हेरिटेज आणि डोंगराळ रस्त्यांवर 35 हायड्रोजन ट्रेन चालवण्याचा विचार करत आहे. त्यामुळेच या प्रकल्पाला ‘हायड्रोजन फॉर हेरिटेज’ असे नाव देण्यात आले आहे. खरे तर या सरकारला हेरिटेज आणि डोंगराळ रस्त्यांवरील प्रदूषण नको आहे, म्हणूनच येथे हायड्रोजन ट्रेनची प्रथम निवड करण्यात आली आहे. यामुळे पर्यावरणाची अजिबात हानी होणार नाही.

केंद्रीय मंत्री नितीन गडकरी  यांची हायड्रोजनवर चालणारी कार

नितीन गडकरी हायड्रोजनवर चालणारी कार वापरतात. टोयोटा मिराई असे त्याचे नाव आहे. कंपनीने 2022 मध्ये गडकरींना ही कार दिली होती. ही कार अद्याप लॉन्च झालेली नाही. गडकरींसोबत असलेली ही कार टेस्टिंग मॉडेल आहे. संसदेपर्यंत पोहोचण्यासाठी तो या कारचा वापर करतो. यासह ते फ्लेक्स इंधन आणि हायड्रोजनवर चालणाऱ्या वाहनांनाही प्रोत्साहन देत आहेत. हायड्रोजनवर चालणाऱ्या कारचा मायलेज हा पेट्रोल-डिझेल वाहनांच्या तुलनेत खूपच कमी असतो.

See more

𝐘𝐞𝐭 𝐚𝐧𝐨𝐭𝐡𝐞𝐫 𝐫𝐞𝐦𝐚𝐫𝐤𝐚𝐛𝐥𝐞 𝐦𝐢𝐥𝐞𝐬𝐭𝐨𝐧𝐞 𝐢𝐧 𝐈𝐧𝐝𝐢𝐚’𝐬 𝐚𝐮𝐭𝐨𝐦𝐨𝐭𝐢𝐯𝐞 𝐢𝐧𝐝𝐮𝐬𝐭𝐫𝐲!

Launched the 𝐰𝐨𝐫𝐥𝐝’𝐬 𝐟𝐢𝐫𝐬𝐭 𝐩𝐫𝐨𝐭𝐨𝐭𝐲𝐩𝐞 𝐨𝐟 𝐭𝐡𝐞 𝐁𝐒 𝟔 𝐒𝐭𝐚𝐠𝐞 𝐈𝐈 ‘𝐄𝐥𝐞𝐜𝐭𝐫𝐢𝐟𝐢𝐞𝐝 𝐅𝐥𝐞𝐱 𝐅𝐮𝐞𝐥 𝐕𝐞𝐡𝐢𝐜𝐥𝐞’,… pic.twitter.com/eRR1kM03Pb

— Nitin Gadkari (@nitin_gadkari) August 29, 2023