भाग्यवान मातांच्या प्रवासातला स्तनपान हा अविभाज्य भाग – डॉ. साक्षी बन्सल

नागपूर: मातृत्व मिळणे ही भाग्याची गोष्ट आहे. बदलती जीवनशैली, नोकरदार महिला, विभक्त कुटुंब, रोगप्रतिकारशक्ती कमी होणे, धकाधकीचे जीवन इत्यादी कारणांमुळे महिला गर्भधारणा आणि स्तनपानापासून दूर जातात. ॲलेक्सिस हॉस्पिटलच्या स्त्रीरोगतज्ज्ञ डॉ. साक्षी बन्सल यांनी स्तनपानावर झालेल्या संवादादरम्यान या विषयाचे गांभीर्य अधोरेखित केलं आहे.

स्तनपान महत्वाचे का आहे ?
डॉ. साक्षी सांगतात की, जन्मानंतर, बाळाला 6 महिने स्तनपान करणे आवश्यक आहे. स्तनपान हे मूल आणि आई दोघांसाठीही फायदेशीर आहे, त्यामुळे बाळाला शक्य तेवढे स्तनपान करावे. आईचे दूध प्यायल्याने मुलांची प्रतिकारशक्ती वाढते, तर अनेक जुनाट आजारांचा धोकाही कमी होतो. आईचे दूध जर बाळाला दिले नाही तर त्याचा आरोग्यावर खूप वाईट परिणाम होतो. यामुळे मूल शारीरिकदृष्ट्या कमकुवत होते, तसेच त्याला नंतर अनेक गंभीर आजारांचा सामना करावा लागतो. आईचे दूध हे बाळासाठी अमृतसारखे असते, परंतु यावेळी दूध पाजल्यास बाळाला त्याचा अधिक फायदा होऊ शकतो आणि त्याची झोपही पूर्ण होऊ शकते. आईच्या दुधात बाळाच्या विकासासाठी आणि पोषणासाठी आवश्यक पोषक घटक असतात. आईच्या दुधात ॲन्टीबॉडीज असतात जे मुलाची प्रतिकारशक्ती वाढवण्याचे काम करतात.

गंभीर समस्या आणि रोग काय असू शकतात?
ज्या स्त्रिया आपल्या मुलांना स्तनपान करू शकत नाहीत त्यांना रजोनिवृत्तीपूर्व स्तनाचा कर्करोग, गर्भाशयाचा कर्करोग, गर्भावस्थेतील वजन वाढणे, टाइप 2 मधुमेह आणि इतर मेटाबॉलिक सिंड्रोमचा धोका वाढू शकतो.

स्तनपान कधी करावे?
जन्मानंतर किमान एक तासाने आईचे दूध पाजणे सुरू करावे. माता दिवसभर बाळाला स्तनपान देत असली तरी रात्री बाळाला दूध पाजणे अधिक फायदेशीर ठरते. प्रोलॅक्टिन हार्मोन सकाळच्या वेळी मातेच्या शरीरात जास्त असतो आणि बाळालाही रात्री जास्त भूक लागते. 1 ते 6 महिन्यांचे मूल रात्रीच्या वेळी त्याच्या भुकेच्या 64% दूध पिऊ शकते आणि त्यानंतर ते मुल दिवसभराच्या भुकेच्या 20% दूध पिते. जर आई स्तनपान करू शकत नसेल तर नवजात मुलांसाठी परिशिष्टाची शिफारस केली जात नाही, कारण ते आईच्या दुधाच्या आरोग्याच्या पैलूंशी जुळत नाही. नवीन माता बाळाला दूध पाजण्यास सक्षम नसतात, म्हणून त्यांनी आपले आईचे दूध फ्रिजमध्ये 6-10 तास ठेवावे आणि नंतर ते बाळाला द्यावे. साठवून ठेवलेले दूध लवकर झालेल्या बाळांनाही वापरता येते कारण त्याचा आरोग्यावर कोणताही परिणाम होत नाही. आईला सर्दी आणि खोकल्याचा त्रास होत असला तरीही तिच्या बाळाला स्तनपान करण्याचा सल्ला दिला जातो कारण हा विषाणू आईच्या दुधाद्वारे पसरत नाही.

बाळासाठी साठवलेले आईचे दूध पिणे सुरक्षित आहे का?
योग्यरित्या साठवलेल्या आईच्या दुधाचे अनेक फायदे आहेत आणि ते अकाली जन्मलेल्या बाळांसाठी देखील वापरले जाऊ शकतात. दूध बाहेर काढून फ्रिजमध्ये 6-10 तास ठेवणे हा उत्तम मार्ग आहे.

जागरूकता का महत्त्वाची आहे?
ॲलेक्सिसच्या माध्यमातून दरवर्षी 1 ऑगस्ट ते 7 ऑगस्ट दरम्यान WHO द्वारे स्तनपान सप्ताह साजरा केला जातो. ॲलेक्सिसतर्फे समुपदेशन, तज्ञांची व्याख्याने आणि अनेक जनजागृतीचे कार्यक्रमही महिलांसाठी आयोजित केले जातात.

वृत्ती बदलली पाहिजे
डॉ.साक्षी बन्सल म्हणाल्या की, सार्वजनिक ठिकाणी एखादी महिला मुलाला दूध पाजत असेल तर समाजाचा दृष्टिकोन बदलावा लागेल. सार्वजनिक ठिकाणी स्तनपानासाठी स्वतंत्र जागा तयार करावी. कामाच्या ठिकाणी काम करणाऱ्या महिलांसाठीही स्वतंत्र जागा असावी. तसे, आजकाल पिल्लांना आहार देणे, नर्सिंग कव्हर यांसारख्या सुविधा आल्या आहेत. प्रसूतीच्या वेळेपासून आणि विशेषतः प्रसूतीनंतर महिलांनी सर्व प्रकारचा आहार व पौष्टिक आहार घ्यावा. तणावमुक्त जीवन जगायचे आहे. स्तनपानामुळे आई आणि बाळामधील बंध मजबूत होतात.