Dr. Manmohan singh : मनमोहन सिंग हे आर्थिक सुधारणांचे प्रणेते; जागतिक बँक आणि IMF यांच्याशी ठेवले मजबूत संबंध

देशाचे 14 वे पंतप्रधान आणि भारतीय अर्थव्यवस्थेतील उदारमतवादाचे जनक डॉ.मनमोहन सिंग हे भारतातील आर्थिक सुधारणांसाठी जगभरात ओळखले जातात. आता पुन्हा एकदा देश त्यांच्या योगदानाची आठवण करत आहे.

देशाचे 14 वे पंतप्रधान आणि भारतीय अर्थव्यवस्थेतील उदारमतवादाचे जनक डॉ.मनमोहन सिंग हे भारतातील आर्थिक सुधारणांसाठी जगभरात ओळखले जातात. त्यांनी भारतीय अर्थव्यवस्था जगासाठी खुली केली आणि धाडसी आर्थिक सुधारणा केल्या. राजकीय डावपेचांमध्ये पारंगत असलेल्या नेत्यांच्या विपरीत, एक सक्षम नोकरशहा, जागतिक दर्जाचे अर्थशास्त्रज्ञ आणि एक साधी व्यक्ती म्हणून त्यांची ओळख होती. त्यानंतर सर्व महत्त्वाचे निर्णय सोनिया गांधी घेत असत असा आरोप झाला. प्रणव मुखर्जींपेक्षा सोनियांचा मनमोहन सिंग यांच्यावर जास्त विश्वास होता.

अर्थमंत्री आणि पंतप्रधान होण्यापूर्वीच डॉ.मनमोहन सिंग यांनी इतर पदे भूषवताना अर्थव्यवस्थेत अमूलाग्र बदल घडवून आणणारे काम केले होते. त्यांनी हरितक्रांतीचे आर्थिक मॉडेल तयार केले होते. त्यांच्या सल्ल्यानेच शेतीमालातील गुंतवणूक आणि किमान आधारभूत किमतीचे धोरण राबवण्यात आले. डॉ. मनमोहन सिंग यांनीच भारताच्या पाचव्या पंचवार्षिक योजनेला (1974-1979) आकार दिला आणि तिला औद्योगिक आणि निर्यात-केंद्रित केले.

महाराष्ट्र राजकारणसबंधित बातम्या वाचण्यासाठी क्लिक करा

1982 ते 1985 या काळात भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे गव्हर्नर म्हणून त्यांनी केलेल्या व्यावहारिक आणि प्रभावशाली कामात अनेक इतिहास बदलणाऱ्या कामगिरीचाही समावेश आहे. भारतातील ग्रामीण बँकांचा विस्तार आरबीआय गव्हर्नर म्हणून त्यांच्या कार्यकाळात झाला आणि ग्रामीण भागाला कर्ज आणि आर्थिक मदतीला प्राधान्य देण्यात आले. शेती आणि लघुउद्योगांसाठी परवडणाऱ्या व्याजदरात कर्ज उपलब्ध करून देण्यासाठी त्यांनी धोरणे राबवली. गव्हर्नर म्हणून त्यांच्या कारकिर्दीत, एक्सपोर्ट-इम्पोर्ट बँक ऑफ इंडिया (एक्झिम बँक) ची स्थापना करण्यात आली, एक मजबूत बँकिंग प्रणाली सुनिश्चित केली गेली, त्यांनी तयार केलेल्या धोरणात्मक चौकटीने बँकांना उत्तरदायी बनवले… डॉ. मनमोहन सिंग यांनी सुवर्ण मुद्रीकरण योजना सुरू केली आणि अशा प्रकारे , परकीय चलनाचा साठा मूलभूतपणे मजबूत होऊ लागला, ज्यामुळे आज भारताला जगातील आघाडीच्या परकीय चलनाच्या समृद्ध देशांमध्ये स्थान मिळाले आहे.

ओबामा यांना खूप आदर होता

अर्थमंत्री आणि पंतप्रधान असताना डॉ.मनमोहन सिंग यांनी काढलेली सुधारणांची लांबलचक रेषा. त्याचा परिणाम केवळ भारतावरच नाही तर संपूर्ण जगाच्या अर्थव्यवस्थेवर होत आहे, त्यामुळेच अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष बराक ओबामा आणि पंतप्रधान डॉ. मनमोहन सिंग यांचा त्यांनी खूप आदर केला. ओबामा एक गोष्ट पुन्हा पुन्हा सांगत असत की जेव्हा डॉ. मनमोहन सिंग बोलतात, तेव्हा सारे जग ऐकते. पण पंतप्रधान आणि अर्थमंत्री असण्याशिवाय भारतीय अर्थव्यवस्थेतील त्यांच्या ऐतिहासिक योगदानाकडे आपण दुर्लक्ष करू शकत नाही.

राजकीय घडामोडी वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

वास्तविकता अशी आहे की अर्थमंत्री किंवा पंतप्रधान होण्यापूर्वीच त्यांनी आपल्या सुधारणांचा अप्रत्यक्ष प्रवाह सुरू केला होता. 1985-87 मध्ये नियोजन आयोगाचे उपाध्यक्ष म्हणून काम करताना त्यांनी खऱ्या अर्थाने भारतीय अर्थव्यवस्थेला उदारीकरण आणि जागतिकीकरणाकडे नेण्याचा पाया घातला. यावेळी त्यांनी निर्यातीला चालना देणे आणि औद्योगिक विकासाला प्राधान्य देण्याचे उद्दिष्ट भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या गाभ्यामध्ये समाविष्ट केले होते.

जागतिक बँकेशी मजबूत संबंध

आज जागतिक बँक आणि आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी भारताची गणना जगातील सर्वात महत्त्वाच्या देशांमध्ये करतात आणि भारताच्या विश्वासार्हतेला खूप महत्त्व देतात. पण नियोजन आयोगाचे उपाध्यक्ष या नात्याने डॉ. मनमोहन सिंग यांनी अर्थमंत्री किंवा पंतप्रधान होण्यापूर्वी भारताच्या IMF आणि जागतिक बँकेशी मजबूत संबंधांचा पाया घातला नसता तर हे घडले नसते.

आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे अर्थशास्त्रज्ञ आणि शिक्षणतज्ज्ञ डॉ. मनमोहन सिंग यांनी केंब्रिज आणि ऑक्सफर्ड विद्यापीठांमध्ये शिक्षण घेतले आणि तेथे असताना त्यांनी आपली प्रतिभा दाखवून दिली. ‘इंडियाज एक्सपोर्ट ट्रेंड्स अँड प्रॉस्पेक्ट फॉर सेल्फ-सस्टेन्ड ग्रोथ’ या त्यांच्या डॉक्टरेट प्रबंधात नेमके काय बोलले आणि लिहिले गेले होते, जे त्यांनी नंतर भारतीय अर्थव्यवस्थेवर व्यवहारात लागू केले.

लेख : लोकमित्र गौतम

याचे मूळ आर्टिकल वाचण्यासाठी आपण https://navbharatlive.com/ यावर क्लिक करावे