Maharashtra Day : 1 मे रोजी महाराष्ट्राची स्थापना कशी झाली? जाणून घ्या 63 वर्षांचा गौरवशाली इतिहास

Maharashtra Day 2025 : याच दिवशी, म्हणजे १ मे १९६० रोजी, तत्कालीन बॉम्बे राज्याचे विभाजन करून स्वतंत्र महाराष्ट्र आणि गुजरात या दोन राज्यांची स्थापना करण्यात आली. याला आज ६३ वर्षे पूर्ण होत आहेत.

Maharashtra Day 2025 : १ मे हा दिवस महाराष्ट्राच्या इतिहासात अत्यंत महत्त्वाचा आहे. दरवर्षी या दिवशी महाराष्ट्र दिन साजरा केला जातो. याच दिवशी, म्हणजे १ मे १९६० रोजी, तत्कालीन बॉम्बे राज्याचे विभाजन करून स्वतंत्र महाराष्ट्र आणि गुजरात या दोन राज्यांची स्थापना करण्यात आली. याला आज ६३ वर्षे पूर्ण होत आहेत. हा दिवस केवळ महाराष्ट्रासाठी नव्हे, तर गुजरातसाठीही अत्यंत विशेष आहे. भारतात ‘एक भारत, श्रेष्ठ भारत’ उपक्रमांतर्गत देशभरातील राज्यपाल निवासांमध्ये या दोन्ही राज्यांचा स्थापना दिन उत्साहात साजरा करण्यात येतो.

भाषावार प्रांतरचनेची मागणी आणि आंदोलनाची पार्श्वभूमी

१९५६ मध्ये लागू करण्यात आलेल्या राज्य पुनर्रचना कायद्याने भारतातील अनेक राज्यांचे पुनर्गठन भाषेच्या आधारावर करण्यात आले. या अंतर्गत कन्नड भाषिकांसाठी कर्नाटक, तेलुगू भाषिकांसाठी आंध्र प्रदेश, मल्याळम भाषिकांसाठी केरळ आणि तमिळ भाषिकांसाठी तमिळनाडू राज्ये तयार झाली.

पण मराठी आणि गुजराती भाषिक जनतेसाठी स्वतंत्र राज्यांची निर्मिती झालेली नव्हती. यामुळे महाराष्ट्रात व्यापक आंदोलनाची लाट उसळली. मराठी जनतेने ‘संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ’ उभारली. लाखो आंदोलक रस्त्यावर उतरले. या संघर्षात अनेकांना आपले प्राणही गमवावे लागले. ही चळवळ केवळ राजकीय नव्हे, तर सांस्कृतिक अस्मितेची लढाई होती.

हे देखील वाचा : पाकिस्तानात नेमकं चाललंय काय? कराचीत मोठा स्फोट अन् उरलेले पाणीही गेले नाल्यांमध्ये वाहून

१ मे १९६०  महाराष्ट्र राज्याची औपचारिक स्थापना

या आंदोलनाच्या दबावामुळे पंडित जवाहरलाल नेहरूंच्या सरकारने ‘बॉम्बे पुनर्गठन कायदा १९६०’ लागू केला. १ मे १९६० रोजी या कायद्याअंतर्गत बॉम्बे राज्याचे विभाजन करून महाराष्ट्र आणि गुजरात राज्यांची निर्मिती झाली. मात्र या वेळी मुंबईच्या राजधानीबाबत मोठा वाद निर्माण झाला. गुजराती लोकांचा दावा होता की मुंबईचे आर्थिक अस्तित्व त्यांच्यामुळेच उभे राहिले, तर मराठी लोक म्हणत होते की शहरातील बहुसंख्य लोक मराठी आहेत. अखेर केंद्र सरकारच्या निर्णयानुसार मुंबई ही महाराष्ट्राची राजधानी करण्यात आली.

See more

“Maharashtra Day is a time to reflect on our traditions and our bright future…”

Greetings to all on #MaharashtraDay..
Watch rare video of Maharashtra Day Celebrations on 1st May 1960. #महाराष्ट्रदिन pic.twitter.com/A35csOqBaW

— Dayanand Kamble (@dayakamPR) April 30, 2025

credit : social media

महाराष्ट्राचा ६३ वर्षांचा प्रवास

महाराष्ट्र राज्याने या ६३ वर्षांत औद्योगिक, सांस्कृतिक, शैक्षणिक आणि आर्थिक क्षेत्रात मोठी प्रगती केली आहे. आज महाराष्ट्र भारतातील सर्वात विकसित आणि प्रगत राज्यांपैकी एक मानले जाते. मुंबईसारखे जागतिक आर्थिक केंद्र असो, पुणे, नागपूर, नाशिक, औरंगाबाद यांसारखी औद्योगिक आणि शैक्षणिक शहरे असोत – महाराष्ट्राने सर्वच क्षेत्रांत आपली ओळख निर्माण केली आहे.

‘एक भारत, श्रेष्ठ भारत’ उपक्रमांतर्गत सामूहिक उत्सव

३१ ऑक्टोबर २०१५ रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदींनी ‘एक भारत, श्रेष्ठ भारत’ उपक्रमाची घोषणा केली होती. या उपक्रमाअंतर्गत देशातील सर्व राज्ये एकमेकांचा स्थापना दिवस साजरा करतील, असा उपक्रम राबवण्यात येतो. यंदा १ मे रोजी २० राज्ये आणि आठही केंद्रशासित प्रदेशांनी महाराष्ट्र आणि गुजरातचा स्थापना दिन साजरा करण्याचे कार्यक्रम आयोजित केले आहेत. विविध सांस्कृतिक कार्यक्रम, भाषणं, कला-प्रदर्शनं आदींच्या माध्यमातून हा दिवस साजरा केला जात आहे.

हे देखील वाचा : कोरडा पडलाय पाकिस्तान; भारताच्या जलनीतीचा कसा पडला प्रभाव? पाहा Satellite Image

महाराष्ट्र दिन

महाराष्ट्र दिन म्हणजे केवळ एका राज्याच्या स्थापनेचा दिवस नाही, तर ही आहे मराठी अस्मितेच्या संघर्षाची आणि जिद्दीची साक्ष. एक प्रबळ, प्रगत आणि समृद्ध महाराष्ट्र घडवण्याच्या दिशेने हा दिवस प्रेरणा देतो. ‘जय महाराष्ट्र!’ हे घोषवाक्य पुन्हा एकदा हवेत दुमदुमते आणि महाराष्ट्राच्या उज्ज्वल भविष्यासाठी संकल्प केला जातो.