‘हिमालयाचे अस्तित्व अन् भारताचा विनाश’, ‘हे’ एकच कारण ठरणार प्रचंड विध्वंसक; BISच्या भूकंप नकाशामुळे 75% लोकसंख्या धोक्यात

BIS new seismic map : जुन्या नकाशात बंदिस्त भागांच्या वास्तवाकडे दुर्लक्ष केले गेले. मध्य हिमालयात इतका ताण जमा झाला आहे की नेपाळपासून उत्तराखंडपर्यंत पसरलेल्या भूकंपामुळे विनाश होऊ शकतो.

1. नवीन भूकंपीय नकाश्यानुसार भारतातील मोठा भूभाग आणि जवळपास ७५% लोकसंख्या भूकंपप्रवण क्षेत्रात येते.
2. संपूर्ण हिमालयीन पट्टा अतिजोखीम क्षेत्रात असल्याचे संकेत मिळत असून भविष्यात मोठ्या तीव्रतेचा भूकंप होऊ शकतो.
3. इमारत बांधकाम, पायाभूत सुविधा आणि शहरी नियोजनात तातडीने भूकंप-प्रतिरोधक बदल आवश्यक झाले आहेत.

India’s 75% population earthquake risk : भारतातील (India) भूकंपाच्या (Earthquake) धोक्याबाबत एक धक्कादायक आणि चिंताजनक वास्तव समोर आले आहे. भारतीय मानक ब्युरोच्या (BIS) नव्या भूकंपीय झोनेशन संशोधनानुसार देशातील मोठा भूभाग आता मध्यम, उच्च आणि अतिउच्च भूकंपप्रवण क्षेत्रात मोडतो. या अभ्यासानुसार काश्मीरपासून अरुणाचल प्रदेशापर्यंत पसरलेला हिम्मालयीन पट्टा सर्वाधिक धोकादायक मानला जात आहे. या भागात पृथ्वीच्या पोटात प्रचंड ताण साचत असून भविष्यात ८ किंवा त्याहून अधिक तीव्रतेचा भूकंप होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.

तज्ज्ञांच्या मते भारतीय प्लेट आणि युरेशियन प्लेट यांच्यातील सततची धडक ही या धोक्याचे मुख्य कारण आहे. ही हालचाल हजारो वर्षांपासून सुरू आहे आणि त्यामुळेच हिमालयासारखी पर्वतरांग अस्तित्वात आली. मात्र आजही ही टक्कर थांबलेली नाही. अनेक भागांत प्लेट्स ‘लॉक’ झाल्या असून सध्या सुमारे २०० ते ३०० वर्षांपासून दबलेला ताण एकाच झटक्यात बाहेर पडण्याची भीती आहे. जेव्हा हा ताण सुटतो तेव्हा तो विनाशकारी भूकंपाच्या स्वरूपात प्रकट होऊ शकतो.

See more

🚨61% of India is now in Moderate-to-High Risk Zones as India has released a new earthquake map. Entire Himalayan arc now in highest danger zone. pic.twitter.com/rMwDSCLfgL — Indian Infra Report (@Indianinfoguide) November 28, 2025

credit : social media and Twitter 

नवीन भूकंपीय मूल्यांकन पद्धतीमध्ये जुन्या ऐतिहासिक नोंदींसह आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यात आला आहे. उपग्रह माहिती, GPS डेटा, सक्रिय फॉल्ट लाईन्स आणि लाखो संगणकीय सिम्युलेशन वापरून संभाव्य धोका अधिक अचूकरीत्या तपासण्यात आला आहे. त्यामुळेच आता संपूर्ण हिमालयीन चापाला एकसंध अतिजोखीम क्षेत्र म्हणून पाहिले जात आहे. याचा अर्थ फक्त डोंगराळ भागच नव्हे, तर त्याला लागून असलेले मैदानी शहरसुद्धा मोठ्या संकटाच्या छायेत आले आहेत.

जागतिक घडामोडी संबंधित बातम्या वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा : तुर्कीच्या मानवरहीत ‘Bayraktar KIZILELMA’ फायटर जेटने केली अविश्वसनीय कामगिरी; ‘हा’ VIRAL VIDEO पाहून समजेल नक्की काय घडलं?

भारत एक भौगोलिक दृष्ट्या भूकंपीयदृष्ट्या संवेदनशील देश आहे. परंतु दीर्घ काळापर्यंत, भूकंपीय जोखिमाचे मूल्यांकन ऐतिहासिक भूतकाळातील भूकंप-घटनांवर, भूगर्भीय रिपोर्ट्सवर आणि काही प्रमाणात मातीच्या प्रकारावर आधारित होत होते. जुन्या नकाशांमध्ये Himalayan Arc (हिमालयीन पट्टा) काही भाग झोन IV मध्ये आणि काही भाग झोन V मध्ये विभागला होता. ह्या पद्धतीचे मुख्य नुकसान म्हणजे: समान भौगोलिक संरचनात्मक वास्तव असतानाही नकाशा स्थलांतरित किंवा विभागलेला होता.

नवीन नकाशा, जो 2025 मध्ये बिआय‌एसने प्रकाशित केला आहे (कोड: IS 1893 (Part 1): 2025), हे पद्धत बदलते. या नकाशाला तयार करताना, भूतकाळाचा डेटा महत्त्वाचा राहिलाच, पण त्यासोबतच वर्तमानकालीन भूगर्भीय विश्लेषण, सक्रिय फॉल्ट्स, प्लेट टक्कवेग, मातीचा प्रकार, संभाव्य फाटण्याची दिशा, जमीन-विकृतिक मापदंड (soil liquefaction), भूगर्भीय ताण यांचा आधा विचार आला आहे. ह्या पद्धतीला म्हणतात PSHA (Probabilistic Seismic Hazard Assessment).

See more

🚨India released new Earthquake map Now entire Himalayas in the highest earthquake danger zone for the first time ever. pic.twitter.com/toNiUYEkuD — Indian Infra Report (@Indianinfoguide) November 30, 2025

credit : social media and Twitter 

त्यामुळे आता, हिमालयाच्या संपूर्ण पट्ट्याला झोन VI, अतिदुर्लक्षित, सर्वात उच्च जोखीम असलेला झोन, मध्ये वर्गीकृत करण्यात आले आहे. याचा अर्थ असा की, जे भाग गेल्या २००–३०० वर्षांत शांत होते, ते फक्त विस्कळीत नव्हते: तेथे ताण सातत्याने साठवत होता. जेव्हा हा ताण अचानक सुटला, तेव्हा ८.० किंवा अधिक तीव्रतेचा भूकंप होण्याचा धोका आहे, ज्यामुळे सर्व देशाला विस्तृत परिणाम होऊ शकतो.

पण जोखीम फक्त हिमालयापुरती मर्यादित नाही. कारण या नकाश्यात भौगोलिक सीमारेषा (administrative boundaries) ऐवजी भूगर्भीय वास्तवाला प्राधान्य देण्यात आले आहे, त्यामुळे पर्वतीय भागांसोबतच त्यांच्या पायथ्याशी असणाऱ्या मैदानं, जसे की डोंगराच्या पायथ्याशी असलेली गावं, नद्या, जमिनीची हलकी माती, देखील उच्च जोखीम झोनमध्ये आले आहेत. या बदलामुळे विकास, बांधकाम, महामार्ग, पूल, धरणं आणि शहर-योजनांमध्ये मोठी फेरबदल करण्याची गरज पडणार आहे.

जागतिक घडामोडी संबंधित बातम्या वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा : Elon Muskलाही भारतीय वंशाचा सार्थ अभिमान; जाणून घ्या का मुलाचे नाव ठेवले शेखर आणि बायकोला संबोधले Half-Indian?

याची जबाबदारी केवळ भूगर्भशास्त्रज्ञांची नाही, तर देशातील सर्व नागरिकांची आहे कारण या नकाश्यामुळे आता ७५% लोकसंख्या भूकंपाच्या संभाव्य परिणामात येते. अशा परिस्थितीत, नवीन इमारती बांधताना सिस्मिक-प्रतिरोधक डिझाइन अनिवार्य करणे, जुनी इमारत रेट्रोफिट करणे, भूगर्भीय जोखीम लक्षात घेता बांधकाम स्थळांचे योग्य अभ्यास करणे, आपदा व्यवस्थापन संस्थांनी जागरूकता वाढवणे हे सर्व महत्त्वाचे झाले आहेत. लय, पायथ्याशीचे मैदान, शहरं, ग्रामविकास क्षेत्र सर्वध्वंस होऊ शकतात. पण जर आपण बुद्धीने आणि नियोजनाने सज्ज झालो, तर जीवितं आणि मालमत्तेचे मोठे रक्षण करता येईल. हाच आहे या बदलाचा मुख्य हेतू आणि संदेश.