हजारो वर्षांपूर्वी सिंधू संस्कृतीचा अंत कसा झाला? नवीन संशोधनातून धक्कादायक पुरावे सापडले

सुमारे 4,000 वर्षांपूर्वी सिंधू संस्कृती कशी कोसळली? एका नवीन संशोधनात शास्त्रज्ञांनी सिंधू संस्कृतीच्या अंताचे संभाव्य कारण उघड केले आहे. हवामान घटकांच्या परस्परसंवादामुळे 4,000 वर्षांपूर्वी प्रदीर्घ दुष्काळामुळे सिंधू संस्कृतीचा नाश झाला असावा.

नवी दिल्ली : सिंधू संस्कृती शहरी व्यवस्थेसाठी ओळखली जात होती. हजारो वर्षांपूर्वी येथे पाणीपुरवठा आणि ड्रेनेजची योग्य व्यवस्था होती. सिंधू संस्कृतीचा काळ 3300 BC ते 1300 BC मानला जातो. एवढी समृद्ध व्यवस्था अचानक कशी नष्ट झाली? एका नवीन संशोधनात शास्त्रज्ञांनी या प्रश्नाचे उत्तर देण्याचा प्रयत्न केला आहे. इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ ट्रॉपिकल मेट्रोलॉजी (IITM), पुणे येथील संशोधकांच्या मते, हवामानाच्या कारणांमुळे सिंधू संस्कृती नष्ट झाली. त्यांच्या अभ्यासात त्यांनी सांगितले की, हवामानाशी संबंधित हे घटक आजच्या मॉन्सूनवर परिणाम करणाऱ्या घटकांसारखेच आहेत. हवामान घटकांच्या परस्परसंवादामुळे 4,000 वर्षांपूर्वी प्रदीर्घ दुष्काळामुळे सिंधू संस्कृतीचा नाश झाला असावा.

सिंधू संस्कृतीच्या पतनावर संशोधन

आयआयटीएम संशोधकांनी दक्षिण भारतातील गुप्तेश्वर आणि हडप्पा गुहांमधील प्राचीन गुंफा निर्मितीचे (स्पीलोथेम्स) विश्लेषण केले. कमी सौर विकिरण, एल निनो, इंटरट्रॉपिकल कन्व्हर्जन्स झोन (ITCZ) चे दक्षिणेकडील स्थलांतर आणि हिंद महासागर द्विध्रुव (IOD) च्या नकारात्मक टप्प्यामुळे मान्सून एकत्रितपणे कसा कमकुवत झाला हे या अभ्यासातून दिसून आले. त्यामुळे प्राचीन संस्कृतीचा ऱ्हास झाला. त्यांच्या संशोधनाचे निष्कर्ष क्वाटरनरी इंटरनॅशनल जर्नलमध्ये प्रकाशित झाले आहेत.

संशोधन पथकाने द्वीपकल्पीय भारतातील गुहांमध्ये ठेवलेल्या अवशेषांचे विश्लेषण केले. त्यांनी 7,000 वर्षांपूर्वीच्या हवामानाच्या नोंदी शोधल्या. यावरून या भागातील मागील हवामानातील बदलांची माहिती मिळाली. सिंधू संस्कृतीत हडप्पा आणि मोहेंजोदारो सारखी प्रमुख शहरे होती. यासोबतच धोलावीरा, लोथल, राखीगढी या वसाहतींचाही समावेश होता.

हे देखील वाचा : रहस्यांनी भरलेले ‘हे’ 16व्या शतकातील अद्भुत गणेशाचे मंदिर; ज्याचा चमत्कारिक खांब चक्क हवेत तरंगतो

सिंधू खोऱ्याचा इतिहास काय आहे?

सिंधू संस्कृती ही जगातील सर्वात प्राचीन संस्कृतींपैकी एक आहे. सिंधू संस्कृतीचा पूर्व-हडप्पा काळ सुमारे 3300 ते 2500 ईसापूर्व मानला जातो. नेचर या प्रसिद्ध मासिकात प्रसिद्ध झालेल्या एका संशोधनात सिंधू संस्कृती किमान 8000 वर्षे जुनी असल्याचे मानले जाते.

सिंधू संस्कृतीचा निर्माता कोण होता?

बहुतेक विद्वानांचे असे मत आहे की द्रविड लोक हे सिंधू संस्कृतीचे निर्माते होते. ऋग्वेदात उल्लेखित ‘दास्यु’ किंवा ‘दास’ यांना सिंधू संस्कृतीचे निर्माते मानले आहे.

सिंधू खोऱ्याचे दुसरे नाव काय आहे?

याला हडप्पा सभ्यता आणि सिंधू-सरस्वती सभ्यता असेही म्हणतात. सिंधू घाटी संस्कृती (BC 3300-1700) ही जगातील प्रमुख प्राचीन नदी खोऱ्यातील संस्कृतींपैकी एक होती.

हे देखील वाचा : प्राचीन हिंदू ग्रंथ ऋग्वेदामध्ये 6,000 वर्षांपूर्वी झालेल्या सूर्यग्रहणाचा उल्लेख; खगोलशास्त्रद्यांचा मोठा शोध

सिंधू संस्कृतीतील लोक कोणाची उपासना करत होते?

मोहेंजोदारो येथील पशुपती सीलच्या शोधाच्या आधारे, इतिहासकार आणि पुरातत्वशास्त्रज्ञ मानतात की सिंधू खोऱ्यातील लोक भगवान शिवाची पूजा करतात. शिव हे चार पायांच्या प्राण्यांचे (पशुपती) स्वामी आहेत. पशुपती सीलमध्ये योगाच्या मुद्रेत बसलेल्या तीन तोंडी नर देवतेचे चित्रण आहे, उजवीकडे गेंडा आणि म्हैस आणि डावीकडे हत्ती आणि वाघ आहे.