देशाचे पहिले पंतप्रधान आणि आधुनिक भारताचे शिल्पकार पंडित जवाहरलाल नेहरू यांची आज पुण्यतिथी. भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात पंडित जवाहरलाल नेहरू यांचे योगदान अमुल्य आहे. याच स्वातंत्र्यलढ्यात त्यांना खूप मोठी किंमतही मोजावी लागली. भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी लढा देताना त्यांनी आयुष्यात एकूण नऊ वेळा तुरुंगवास भोगला. एकत्रितपणे त्यांनी तब्बल ३२५९ दिवस जेलमध्ये घालवले. पंडित नेहरूंचा जन्म १४ नोव्हेंबर १८८९ रोजी अलाहाबाद येथे झाला. त्यांच्या शिक्षणाची सुरुवात घरीच खाजगी शिक्षकांकडून झाली. त्यानंतर वयाच्या १५व्या वर्षी ते इंग्लंडला गेले. हॅरोमध्ये दोन वर्षे शिक्षण घेतल्यानंतर त्यांनी केंब्रिज विद्यापीठातून नैसर्गिक विज्ञान विषयात बॅचलर पदवी प्राप्त केली.
१९१२ मध्ये भारतात परतल्यानंतर त्यांनी थेट ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध उघडपणे आंदोलन सुरू केले. त्यामुळे त्यांना अनेक वेळा कारावास भोगावा लागला. २७ मे १९६४ रोजी पंडित नेहरूंचे निधन झाले. त्यांच्या पुण्यतिथीनिमित्त, इंग्रज सरकारने त्यांच्यावर कोणकोणते आरोप ठेवून कारावासाची शिक्षा दिली होती, हे माहिती असणेही महत्त्वाचे आहे.
परकीय राजवटीविरुद्ध लढणाऱ्या देशांच्या स्वातंत्र्यलढ्यांबद्दल विद्यार्थी दशेतच त्यांना आकर्षण निर्माण झाले होते. विशेषतः आयर्लंडमधील ‘सिन फेन’ चळवळीने त्यांच्यावर मोठा प्रभाव टाकला. १९१२ मध्ये भारतात परतल्यानंतर त्यांनी काँग्रेसच्या बनकीपूर अधिवेशनात प्रतिनिधी म्हणून भाग घेतला. १९१६ मध्ये त्यांची महात्मा गांधींशी पहिली भेट झाली. १९१९ मध्ये ते अलाहाबाद येथील ‘होमरूल लीग’चे सचिव झाले. १९२० मध्ये त्यांनी उत्तर प्रदेशातील प्रतापगड जिल्ह्यातील पहिल्या शेतकरी मोर्चात सक्रिय सहभाग घेतला.
पंडित जवाहरलाल नेहरू १९२१ साली प्रथमच तुरुंगात गेले. त्या काळात देशभरात असहकार चळवळीने जोर धरला होता. वर्षाच्या अखेरीस काही राज्यांमध्ये ब्रिटिश सरकारने काँग्रेसच्या प्रमुख नेत्यांना आणि कार्यकर्त्यांना बेकायदेशीर ठरवले. याच पार्श्वभूमीवर नेहरूंना पहिल्यांदा अटक करण्यात आली. यानंतरच्या २४ वर्षांच्या स्वातंत्र्य संग्रामात त्यांना आणखी आठ वेळा तुरुंगात जावे लागले. या काळात त्यांनी जवळपास तीन वर्षे जेलमध्ये घालवली आणि शेवटी जून १९४५ मध्ये त्यांची सुटका झाली. एकूणच, त्यांनी सुमारे नऊ वर्षांचा कालावधी तुरुंगात व्यतीत केला.
१९२० ते १९२२ या काळात असहकार चळवळीशी संबंधित कारणांमुळे नेहरूंना दोन वेळा कारावास भोगावा लागला. १९३० मध्ये, गांधीजींच्या नेतृत्वाखाली सुरु झालेल्या मिठाच्या सत्याग्रहात नेहरूंनी सक्रिय सहभाग घेतला. एप्रिल महिन्यात त्यांनी मीठाचा कायदा मोडल्यामुळे ब्रिटिश सरकारने त्यांना अटक केली. हे आंदोलन संपूर्ण देशभर पसरले होते आणि त्यामुळेच अनेक प्रमुख नेत्यांना तुरुंगात टाकण्यात आले. नेहरूंची त्याच वर्षी ऑक्टोबरमध्ये सुटका झाली. मात्र, मिठाच्या सत्याग्रहानंतरही स्वातंत्र्य लढ्याशी संबंधित विविध चळवळींमुळे त्यांना १९३० ते १९३५ या कालावधीत अनेकदा अटक करण्यात आली.
ऑक्टोबर १९३० मध्ये तुरुंगातून सुटल्यानंतर, त्यांनी संयुक्त प्रांत काँग्रेस समितीच्या बैठकीत करमुक्त मोहिमेचे आवाहन केले. त्यांनी जमीन मालक, शेतकरी आणि तत्सम विचारसरणीच्या इतरांना त्यात सहभागी होण्यासाठी आमंत्रित केले. याच्या समर्थनार्थ त्यांनी १२ ऑक्टोबर १९३० रोजी एक रॅली काढली. त्यानंतर पोलिसांनी त्यांना सार्वजनिक ठिकाणी बोलण्यास बंदी घातली. पण पंडित नेहरूंनी ही अट झुगारून लावली. १९ ऑक्टोबर रोजी त्यांनी अलाहाबादमध्ये शेतकऱ्यांच्या मेळाव्याला संबोधित केले आणि अलाहाबादमधूनच करमुक्तीची मोहीम सुरू करण्याचा निर्णय घेतला. पण ही रॅली संपवून ते घरी पोहचण्यापूर्वीच नेहरूंना देशद्रोहाच्या आरोपाखाली पुन्हा अटक करण्यात आली आणि तुरुंगात पाठवण्यात आले.
विचार करा…! देशात सुप्रीम कोर्टच नसते तर? प्रत्येकाने संविधानाच्या आधाराने केली असती मनमानी
असहकार चळवळीच्या खऱ्या भावनेनुसार, पंडित नेहरूंनी या प्रकरणात स्वतःचा बचाव करण्यास नकार दिला आणि भारतीय दंड संहितेच्या कलम १२४अ अंतर्गत दोषी ठरवले. यासाठी २४ ऑक्टोबर १९३० रोजी त्यांना दोन वर्षांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा सुनावण्यात आली. तथापि, ९७ दिवस तुरुंगात राहिल्यानंतर त्यांची सुटका झाली.१९४२ मध्ये, त्यांना इतर नेत्यांसह अटक करण्यात आली आणि अहमदनगर किल्ल्यावर नेण्यात आले. तो तुरुंगात गेल्याची ही शेवटची वेळ होती.
देशद्रोहाच्या आरोपाखाली पहिल्यांदा तुरुंगात टाकल्यानंतर तीन वर्षांनी, त्याच आरोपाखाली त्यांना पुन्हा तुरुंगात पाठवण्यात आले. जानेवारी १९३४ मध्ये पंडित नेहरू कलकत्ता (आता कोलकाता) दौऱ्यावर असताना त्यांनी अनेक कठोर भाषणे दिली, त्यापैकी तीन भाषणांच्या आधारे त्यांच्यावर देशद्रोहाचा आरोप ठेवण्यात आला. या आधारावर, कलकत्ता पोलिसांनी जारी केलेल्या वॉरंटनुसार पंडित नेहरूंना १२ फेब्रुवारी रोजी अलाहाबाद येथून अटक करण्यात आली.
१३ फेब्रुवारी रोजी, त्यांना मुख्य प्रेसिडेन्सी मॅजिस्ट्रेटसमोर हजर करण्यात आले, ज्यांनी त्यांच्याविरुद्ध कलम १२४अ अंतर्गत आरोप निश्चित केले. त्यांच्या खटल्याच्या सुनावणीसाठी १५ फेब्रुवारी ही तारीख निश्चित करण्यात आली होती, ज्यामध्ये पंडित नेहरूंनी भाग घेण्यास नकार दिला. त्याच्या पहिल्या देशद्रोहाच्या खटल्याप्रमाणे, या प्रकरणातही त्यांनी स्वतःचा बचाव न करता त्यांनीआपला गुन्हा कबूल केला. यासाठी पंडित नेहरूंना दोन वर्षांची शिक्षा झाली. त्यानंतर पंडित नेहरूंच्या पत्नी कमला नेहरू यांच्या गंभीर आजारामुळे त्यांना ५६५ दिवसांनी तुरुंगातून सोडण्यात आले.
दुसऱ्या महायुद्धात भारताला भाग घेण्यास भाग पाडल्याबद्दल ब्रिटिशांविरुद्ध निषेध करण्यासाठी पंडित नेहरूंनी वैयक्तिक सत्याग्रह केला. यामुळे, ३१ ऑक्टोबर १९४० रोजी त्यांना ब्रिटिशांनी अटक केली. डिसेंबर १९४१ मध्ये इतर नेत्यांसह त्यांची तुरुंगातून सुटका झाली. ७ ऑगस्ट १९४२ रोजी मुंबईत अखिल भारतीय काँग्रेस समितीने भारत छोडो आंदोलन सुरू करण्याचा संकल्प केला. ८ ऑगस्ट १९४२ रोजी त्यांना इतर नेत्यांसह पुन्हा अटक करण्यात आली आणि अहमदनगर किल्ल्यावर नेण्यात आले. ही पंडित नेहरू यांची तुरूंगवासाची शेवटची वेळ होती. तुरुंगात गेल्याची ही शेवटची वेळ होती. यावेळी त्याला सर्वात जास्त काळ तुरुंगात राहावे लागले. जानेवारी १९४५ मध्ये त्यांची सुटका झाली.
.png "Videos"){kind=small}
