रहस्यांनी भरलेले ‘हे’ 16व्या शतकातील अद्भुत गणेशाचे मंदिर; ज्याचा चमत्कारिक खांब चक्क हवेत तरंगतो

भारतात अशी अनेक रहस्यमय मंदिरे आहेत. ज्यांना पाहण्यासाठी लोक दूरदूरवरून येतात, भारतातील असेच एक प्रसिद्ध मंदिर म्हणजे लेपाक्षी मंदिर, जे आपल्या झुलत्या खांबांसाठी ओळखले जाते. इथे येणाऱ्या प्रत्येक माणसाला हा झुलणारा खांब पाहण्याची विशेष इच्छा असते.

अमरावती : भारतात अशी अनेक मंदिरे आहेत की तुम्ही फिरत राहिलात तरी पण त्यांची संख्या कधीच संपणार नाही. आपल्या देशात अशी अनेक मंदिरे आहेत, जी त्यांच्या सौंदर्यासाठी आणि अनोख्या विश्वासांसाठी प्रसिद्ध आहेत. भारतातील असेच एक अनोखे मंदिर आंध्र प्रदेशातील अनंतपूर येथे आहे. लेपाक्षी नावाच्या या प्रसिद्ध मंदिराशी संबंधित एक मनोरंजक गोष्ट म्हणजे या मंदिराचा एक खांब हवेत डोलतो आणि वैज्ञानिकांनाही याचे रहस्य समजू शकलेले नाही. या मंदिरातील हवेत लटकलेल्या स्तंभाविषयी जाणून घ्या सविस्तर.

लेपाक्षी विनायक

लेपाक्षी येथील वीरभद्र मंदिराचे एक प्रमुख आकर्षण म्हणजे दगडाच्या बाजूला कोरलेला हा विशाल अखंड गणेश. मूर्तीला वेढलेले शिल्पकार खांब असलेले वेगळे मंडप (छत्र) ही विजयनगरची एक वैशिष्ट्यपूर्ण कला आहे. अशीच शिल्पे हम्पी येथे आढळतात जी प्रचंड आणि आश्चर्यकारक आहेत. लेपाक्षी हे आंध्र प्रदेशातील अनंतपूर जिल्ह्यात बेंगळुरूपासून 120 किमी उत्तरेस स्थित आहे.

मंदिरात किती खांब आहेत

लेपाक्षी मंदिर ‘हँगिंग पिलर टेंपल’ या नावानेही प्रसिद्ध आहे. मंदिरात एकूण 70 खांब आहेत, त्यापैकी एक असा खांब आहे जो जमिनीशी अजिबात जोडलेला नाही. खांब हवेत लटकत राहतो, इथे येणारा प्रत्येक माणूस त्याची चाचणी घेण्यासाठी खांबाखाली कापड ठेवतो. लेपाक्षी मंदिराला आकाशस्तंभ असेही म्हणतात. हा खांब जमिनीपासून अर्धा इंच वर उभा आहे.

लेपाक्षी मंदिराच्या झुलत्या खांबाबद्दल शास्त्रज्ञ काय म्हणाले?

1924 मध्ये हॅमिल्टन या ब्रिटीश अभियंत्याने ‘रहस्य’ शोधण्यासाठी स्तंभ हलविण्याचा प्रयत्न केला. हे करत असताना एकाच वेळी आणखी 10 खांब हलू लागले. संपूर्ण वास्तू कोलमडून पडेल या भीतीने त्याने लगेच आपले प्रयत्न तिथेच थांबवले. नंतर भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण (ASI) ने सखोल तपास केला आणि सिद्ध केले की हा खांब चुकून बांधला गेला नसून त्या काळातील बांधकाम व्यावसायिकांची प्रतिभा सिद्ध करण्यासाठी हेतुपुरस्सर बांधला गेला होता.

लेपाक्षी मंदिरामागील पौराणिक कथा

लेपाक्षी हे दक्षिण आंध्र प्रदेशातील अनंतपूर जिल्ह्यातील एक छोटेसे गाव आहे. विशेष म्हणजे या गावाशीही एक रंजक कथा जोडलेली आहे. पौराणिक कथा सांगितल्याप्रमाणे, हिंदू महाकाव्य रामायणात रावणाकडून पराभूत झाल्यानंतर जटायू पक्षी जिथे पडला तेच हे गाव आहे. आणि जेव्हा भगवान रामाने पक्षी पाहिला तेव्हा ते म्हणाले, ‘ले पक्षी’ ज्याचा तेलगू भाषेत अर्थ ‘उठ, पक्षी’ आहे. अशा प्रकारे गावाचे नाव लेपाक्षी पडले. लेपाक्षी हे शतकानुशतके सांस्कृतिक, ऐतिहासिक आणि पुरातत्व दृष्ट्या महत्त्वाचे आहे.

मंदिर कसे बांधले गेले

वीरभद्र मंदिर (किंवा लेपाक्षी मंदिर) 1530 मध्ये दोन भावांनी, विरुपण्णा नायक आणि विरन्ना यांनी बांधले होते. जे दक्षिण भारतातील प्रसिद्ध विजयनगर साम्राज्याचे शासक राजा अच्युतराय यांच्या कारकिर्दीत उच्च पदावर होते. मंदिराचे मुख्य देवता वीरभद्र हे हिंदू देवता शिवाचे आणखी एक उग्र रूप आहे. मुख्य मंदिराचे तीन विभाग आहेत: सभामंडप, अंत्यकक्ष आणि आतील गर्भगृह. प्रत्येक विभागात तुम्हाला भित्तिचित्रे, शिल्पे आणि चित्रे पाहायला मिळतील. मंदिराच्या खांबाखालून काहीतरी बाहेर काढल्याने उदा. कापड वैगेरे तर घरात सुख-समृद्धी येते अशी श्रद्धा आहे.

मंदिर न उलगडलेल्या रहस्यांनी वेढलेले आहे

मंदिरापासून अवघ्या 200 मीटर अंतरावर तुम्हाला दगडाच्या ब्लॉकमध्ये कोरलेली एक मोठी नंदीची मूर्ती दिसते. ही भव्य रचना 27 फूट लांब आणि 15 फूट उंच आहे आणि जगातील सर्वात मोठी कोरीव मूर्ती आहे. बैलांवरचे नक्षीकाम आणि डिझाइन्स इतके सुंदर आहेत की जणू काही ते मशीनशिवाय बनवता आले नसते. आजही वास्तुविशारदांना त्याच्या डिझाइनिंगबद्दल आश्चर्य वाटते.

मंदिरातील अपूर्ण लग्न मंडपाची कहाणी

थोडं पुढे गेल्यावर मंदिराच्या परिसरात एक ‘अपूर्ण’ लग्नमंडप किंवा ‘कल्याणमंडपम’ आहे. शिव आणि पार्वतीच्या लग्नाचा उत्सव साजरा करण्यासाठी हा हॉल बांधण्यात आल्याचे मानले जाते. हे सभागृह पाहिल्यानंतर सर्वजण विचारतात की मुद्दाम अपूर्ण का ठेवले? तर यामागचे कारण असे की, मंदिराचा निर्माता विरुपण्णा यांचा मुलगा अंध होता. एकदा त्याने मंदिराचे बांधकाम सुरू केले तेव्हा त्याच्या मुलाचे अंधत्व चमत्कारिकरित्या बरे झाले. पण इतर दरबारी हेवा करू लागले आणि त्यांनी राजाकडे तक्रार केली की तो आपल्या मुलाच्या उपचारासाठी राज्याचा पैसा वापरत आहे. संतप्त होऊन राजाने आपल्या माणसांना विरुपण्णाला आंधळा करण्याचा आदेश दिला. अपूर्ण विवाह हॉलच्या भिंतीवरील लाल ठिपके त्याच्या डोळ्यांचे असल्याचे म्हटले जाते आणि त्या घटनेनंतर कोणीही हॉल पूर्ण करू शकले नाही.

मंदिरात पायाची विशाल रचना

पुढे गेल्यास जमिनीवर एक मोठा कोरीव पाय दिसतो, जो माणसाच्या प्रत्यक्ष पायाच्या मोजमापांवरून इतका अचूक बनवला गेला आहे, की पाहणारा तो बघतच राहतो. त्यावेळी कोणता राक्षस होता ज्याची लांबी 20 ते 25 फूट होती? हा प्रश्न अजूनही गूढच आहे.