World Suicide Prevention Day : नैराश्य हे आत्महत्येचे एक प्रमुख कारण, किशोरवयीन मुलांमध्ये ‘या’ लक्षणांसह ते ओळखा

दरवर्षी 10 सप्टेंबरला जागतिक आत्महत्या प्रतिबंधक दिन साजरा केला जातो. नैराश्य हे आत्महत्येचे एक प्रमुख कारण आहे. प्रौढांच्या तुलनेत किशोरवयीन मुलांमध्ये नैराश्य ओळखणे थोडे कठीण असू शकते.

• नैराश्य हे आत्महत्येचे एक महत्त्वाचे कारण असून किशोरवयीन मुलांमध्ये ते वेळेत ओळखणे कठीण ठरते.

• भावनिक बदल, वर्तणुकीतील विचित्रता, सामाजिक अलगाव ही त्याची ठळक लक्षणे असू शकतात.

• वेळेवर ओळख व योग्य मदत मिळाल्यास किशोरवयीन जीवन सुरक्षित आणि आनंदी करता येते.

किशोरवयीन मनाचा संघर्ष : केवळ ‘मूड स्विंग’ नव्हे, गंभीर समस्या

दरवर्षी १० सप्टेंबर रोजी जागतिक आत्महत्या प्रतिबंध दिन (World Suicide Prevention Day) साजरा केला जातो. हा दिवस जगभरातील लाखो लोकांना मानसिक आरोग्याचे महत्त्व पटवून देतो. विशेषत: किशोरवयीन मुले-मुली या वयात अनेक भावनिक, शारीरिक व सामाजिक बदल अनुभवतात. त्यामुळे त्यांना नैराश्य (Depression) जाणवणे स्वाभाविक आहे, पण अनेक वेळा पालक किंवा शिक्षक त्याकडे फक्त मूड स्विंग म्हणून पाहतात. प्रत्यक्षात हे एक गंभीर मानसिक आरोग्य विकार असतो, ज्याचा परिणाम त्यांच्या विचारांवर, भावना व्यक्त करण्याच्या पद्धतीवर आणि दैनंदिन वर्तनावर होतो.

जागतिक घडामोडी संबंधित बातम्या वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा : Balen Shah : नेपाळमधील Gen-Z विद्रोहामागे संशयाची सुई ‘या’ व्यक्तीवर; जाणून घ्या काय आहे यामागचं खरं राजकारण?

किशोरवयीन नैराश्याची भावनिक लक्षणे

1. सततचे दुःख व निराशा – वारंवार रडणे, भविष्याबद्दल काळजी, जीवन निरर्थक असल्याची भावना.

2. चिडचिडेपणा व राग – छोट्या गोष्टींवर चटकन भडकणे किंवा सतत मूड बदलणे.

3. आत्मविश्वासाचा अभाव – “मी निरुपयोगी आहे” अशा भावना मनात निर्माण होणे.

4. रस कमी होणे – पूर्वी आवडणारे छंद, खेळ किंवा मित्रांसोबत वेळ घालवण्याची अनिच्छा.

5. उच्च संवेदनशीलता – अपयश, टीका किंवा नकार सहन न होणे.

6. लक्ष विचलित होणे – अभ्यासात, निर्णय घेण्यात किंवा एकाग्रतेत अडथळा.

7. मृत्यू किंवा आत्महत्येचे विचार – “मला जगायचं नाही” अशा संकेतांकडे विशेष लक्ष देणे गरजेचे आहे.

वर्तणुकीतील धोकादायक बदल

1. ऊर्जेचा अभाव – सतत थकवा व अनुत्साह.

2. झोप-भुकेतील बदल – निद्रानाश किंवा खूप झोप, अन्नावरील अनास्था किंवा जास्त खाणे.

3. मद्यपान/ड्रग्जकडे कल – तात्पुरत्या सुटकेसाठी धोकादायक उपायांचा अवलंब.

4. अस्वस्थता किंवा आळस – कोणत्याही कारणाशिवाय बेचैनी, हालचाली मंदावणे.

5. सामाजिक अलगाव – सतत एकटे राहणे, मित्र व कुटुंबापासून दूर जाणे.

6. शैक्षणिक घसरण – अभ्यासाकडे दुर्लक्ष, गुण कमी होणे, शाळा बुडवणे.

7. स्वच्छतेकडे दुर्लक्ष – आंघोळ, दात घासणे यासारख्या रोजच्या सवयींकडे उदासीनता.

8. जोखीमयुक्त वर्तन – बिनधास्त, धोकादायक कृती करणे.

9. स्वतःला इजा पोहोचवणे – हात कापणे, जखमा करणे किंवा आत्महत्येचा प्रयत्न करणे.

पालक व शिक्षकांनी काय करावे?

• मुलांशी सतत संवाद साधा, त्यांचे म्हणणे न अडवता ऐका.

• त्यांचे भावनिक व वर्तणुकीतील बदल गांभीर्याने घ्या.

• आवश्यक असल्यास मानसोपचार तज्ज्ञ किंवा समुपदेशकांची मदत घ्या.

• मुलांवर अभ्यास किंवा करिअरचा अति दबाव आणण्याऐवजी त्यांना आत्मविश्वास द्या.

• सकारात्मक वातावरण निर्माण करा आणि त्यांच्या छोट्या यशाचाही उत्सव साजरा करा.

हे देखील वाचा : Digital Census: दोन टप्पे, देशातील पहिली डिजिटल जनगणना; ३४ लाख कर्मचारी स्मार्टफोनवरून करणार माहिती संकलन

संवेदनशील काळ

किशोरावस्था ही आयुष्यातील संवेदनशील वेळ असते. योग्य वेळी समजून घेतले, तर नैराश्य आणि त्यातून उद्भवणाऱ्या आत्महत्येच्या विचारांपासून आपल्या मुलांना वाचवता येते. जागतिक आत्महत्या प्रतिबंध दिन २०२५ आपल्याला पुन्हा एकदा हे स्मरण करून देतो की प्रत्येक मूल महत्त्वाचे आहे, आणि त्याचे मानसिक आरोग्य जपणे ही आपली सामूहिक जबाबदारी आहे.