लेहपासून अमेरिकेपर्यंत अनेक रंगानी रंगले आकाश; जाणून घ्या या अभूतपूर्व घटनेमागचे रहस्य

दिवाळीपूर्वीच लडाखपासून ते अमेरिकेपर्यंत संपूर्ण आकाश खूप सुंदर रंगानी भरून गेले होते. सकाळी निळे आणि सूर्यास्त आणि सूर्योदयाच्या वेळी केशरी दिसणारे आकाश अचानक पूर्णपणे रंगीबेरंगी झाले. निसर्गाच्या या चमत्काराचे कारण काय आहे हे अनेकांना जाणून घ्यायचे आहे. आपण वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून आकाश इतके रंगीत कसे झाले हे समजून घेऊयात.

लडाखमध्ये शुक्रवारी आकाशात एक विलक्षण नजारा पाहायला मिळाला. इथे दिवाळीच्या आधी निसर्गाने अशा प्रकारे होळी खेळली की लेहपासून अमेरिकेपर्यंत संपूर्ण आकाश रंगांनी भरून गेले. सकाळी निळे आणि सूर्यास्त आणि सूर्योदयाच्या वेळी केशरी दिसणारे आकाश अचानक पूर्णपणे रंगीबेरंगी झाले. त्याचे अनेक फोटो सोशल मीडियावर व्हायरल होत आहेत. निसर्गाच्या या चमत्काराचे कारण काय आहे हे अनेकांना जाणून घ्यायचे आहे. अशा स्थितीत लेह ते अमेरिकेपर्यंतचे संपूर्ण आकाश कसे रंगीबेरंगी झाले, हे या अहवालात आपण वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून समजून घेणार आहोत.

ही घटना काही पहिलीच वेळ नाही. यापूर्वी मे महिन्यातही ही घटना घडली होती. हा चमत्कार नसून पूर्णपणे अवकाशातील घटना आहे, ज्यामुळे इंद्रधनुष्याचे सर्व रंग आकाशात दिसू शकतात. त्याचा संबंध थेट सौर वादळाशी आहे. या घटनेला अरोरा बोरेलिस म्हणतात. कारण ही घटना उत्तर ध्रुवाच्या दिशेने घडली आहे, तर जर ही घटना दक्षिण ध्रुवाच्या दिशेने घडली असेल तर त्याला ऑरोरा ऑस्ट्रेलिस म्हटले जाईल.

यामुळे Aurora Australis होतो

हा प्रकार घडला आहे, आता या घटनेचे नाव आणि ती कशी घडते हे जाणून घेऊ. सौर वादळे थेट सूर्याशी संबंधित आहेत. सूर्य हा अनेक वायूंचा गोळा आहे आणि त्यातून आगीचा फुगा निघतो, जो अवकाशात खूप वेगाने जाऊ शकतो. याला कोरोनल मास इजेक्शन किंवा सोलर फ्लेअर असेही म्हणतात. चमकदार बशी सारख्या दिसणाऱ्या सूर्याच्या सर्वात बाहेरील थराचे तापमान सुमारे 5 हजार अंश सेल्सिअस आहे. तर सूर्याच्या मध्यभागी तापमान अनेक पटींनी जास्त असते, सुमारे 15 दशलक्ष अंश सेल्सिअस पर्यंत.

त्याच वेळी, त्यात जास्तीत जास्त हायड्रोजन वायू आहे, सुमारे 92 टक्के. त्यामुळे अति उष्णतेमुळे हायड्रोजन केंद्रक तुटत राहतात. विघटनाच्या प्रक्रियेला न्यूक्लियर फ्यूजन म्हणतात आणि त्यातून हेलियम वायू तयार होतो. हीलियमच्या निर्मितीमुळे मोठ्या प्रमाणात ऊर्जा निर्माण होते. मग ही ऊर्जा सर्वत्र पसरते आणि त्यातून पृथ्वीला भरपूर उष्णता मिळते.

या प्रतिक्रियेमुळे आकाश उजळून निघते

या ऊर्जेसोबत अनेक छोटे कणही येतात. त्याच वेळी, सौर फ्लेअर देखील पृथ्वीच्या दिशेने सरकतात आणि ते पृथ्वीच्या वातावरणात प्रवेश करताच, सौर फ्लेअरचे वायू वातावरणातील वायूंशी प्रतिक्रिया देतात, वायूंच्या या प्रतिक्रियेमुळे आकाशात एक सुंदर आणि करिष्माई प्रदर्शन होते. आहे. आपल्या वातावरणात असलेला ऑक्सिजन हिरवा आणि लाल प्रकाश देतो. नायट्रोजनमुळे ते आकाशात निळ्या आणि वायलेट रंगात चमकते. जिथे जिथे या गायींची चढाओढ असेल तिथून आभाळ रंगू लागेल.

सौर ज्वाला किती शक्तिशाली आहेत

या संपूर्ण प्रक्रियेदरम्यान सौर ज्वाला किंवा सौर ज्वाला धगधगत राहतात. सोप्या भाषेत समजले तर ज्वालामुखी जळत राहतो तसे समजून घ्या. असं असलं तरी त्याच्या आतून अनेक ज्वाला बाहेर पडत राहतात. या ज्वाळांमध्ये ऊर्जा फार लवकर सोडली जाते. याचा अंदाज तुम्ही या आकडेवारीवरून लावू शकता की ते एका सेकंदात चार कोटी टन ऊर्जा सोडते.

हायड्रोजनचे हेलियममध्ये रूपांतर करण्याच्या प्रक्रियेत निर्माण होणाऱ्या या सौर ज्वाला लाखो किलोमीटर लांब आहेत. मनोरंजक गोष्ट अशी आहे की या ज्वाला दर 11 वर्षांनी वाढतच आहेत. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे ही घटना साधारणत: दर 11 वर्षांनी घडते. मात्र, हे 11 वर्षे जुने कोडे अद्याप शास्त्रज्ञांना सोडवता आलेले नाही.

हे सोलर फ्लेअर धोक्याची घंटा आहे का?

या सोलर फ्लेअर्समुळे पृथ्वीवर ब्लॅक-आउट किंवा संपूर्ण अंधार होऊ शकतो. केवळ पृथ्वीसाठीच नाही तर या ज्वाळांमुळे अंतराळवीरांचे जीवही धोक्यात येऊ शकतात आणि संपूर्ण सूर्यमालेतील संपूर्ण हवामानावर, अवकाशापासून पृथ्वीपर्यंतचा परिणाम होऊ शकतो.

1989 मध्ये, सौर ज्वालामुळे क्यूबेक, कॅनडात सुमारे नऊ तास वीज खंडित झाली. त्यामुळे फ्रिक्वेन्सीवरील सर्व दळणवळणही बंद झाले. म्हणजे ज्या इलेक्ट्रॉनिक उपकरणावर तुम्ही ही बातमी वाचत आहात तेही पूर्णपणे बंद होईल.

या शास्त्रज्ञांनी सांगितले अरोरा बोरेलिस म्हणजे काय?

1619 मध्ये खगोलशास्त्रज्ञ गॅलिलिओ गॅलीली यांनी अरोरा बोरेलिस ही संज्ञा जगासमोर आणली. 1790 च्या दरम्यान, हेन्री कॅव्हेंडिशने या घटनेची अनेक महत्त्वपूर्ण निरीक्षणे केली. यासोबतच त्यांनी सांगितले की, हा प्रकाश सुमारे 100 ते 130 किलोमीटर उंचीवर तयार होतो. मात्र, ही घटना का घडली हे अद्याप कळू शकले नाही. यानंतर 1902 मध्ये शास्त्रज्ञ ख्रिश्चन बिर्कलँड यांनी त्यांच्या निरीक्षणाद्वारे सांगितले की हा परिणाम वातावरणातील वायूंमुळे होतो.

ही घटना इतर ग्रहांवरही घडते का? 

अरोराची ही घटना केवळ पृथ्वीवरच नाही तर इतर अनेक ग्रहांवरही घडते. खरं तर, कोणत्याही ग्रहाच्या वातावरणात वायू असतील, तर सूर्यप्रकाशाचे कण तिथल्या वातावरणातील वायूंच्या संपर्कात येताच अरोरासारखी घटना घडेल हे निश्चित. फक्त दिव्यांचा रंग बदलू शकतो. नासाच्या म्हणण्यानुसार, सूर्यमालेतील गुरू आणि शनिवर आश्चर्यकारक ऑरोरा दिसले आहेत.