Tejas Jet Crash Explained : अपघातात दोष डिझाइनचा नव्हताच तर धोकादायक ‘G-maneuver’ ठरले कारण; समजून घ्या कसे ते?

Tejas Fighter Jet Crash : जगभरातील एअर शो दरम्यान विमान अपघात होणे सामान्य आहे. चीनने डेमो फ्लाइट दरम्यान त्यांचे JH-7 आणि J-10S देखील गमावले आहेत.

• दुबई एअर शोमध्ये तेजसचा अपघात तांत्रिक बिघाडामुळे नव्हता, तर धोकादायक निगेटिव्ह-जी मॅन्युव्हर दरम्यान झाला.
• जगभरात अशा एअर शो अपघात सामान्य आहेत; F-18, F-16, JH-7, J-10S सारखी विमानेही अशाच प्रात्यक्षिकांमध्ये कोसळली आहेत.
• तेजस आजही जगातील सर्वात सुरक्षित हलक्या लढाऊ विमानांपैकी एक असून या अपघातामुळे त्याच्या क्षमतेवर प्रश्नचिन्ह लावणे चुकीचे आहे.

Tejas jet crash,G-maneuver danger : दुबई एअर शोमध्ये (Dubai Air Show) भारतीय तेजस लढाऊ विमानाचा (Tejas jet) अपघात झाल्यानंतर काही सेकंदातच जगभरातील माध्यमांचे लक्ष या घटनेवर केंद्रीत झाले. आकाशात उठणारा धूर, जळालेल्या भागांचे दृश्य आणि धक्का देणारे व्हिडिओ सर्वत्र व्हायरल झाले. परंतु या दृश्यांपेक्षा महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे या अपघातामागील खरी कारणे कोण समजून घेण्याचा प्रयत्न करत आहे? सोशल मीडियावर काही सेकंदांतच इंजिन खराब झाले, डिझाइन दोष होता किंवा भारताचे वैमानिक प्रशिक्षण अपुरे आहे, अशा आरोपांची शर्यत सुरू झाली. पण सत्य या आरोपांपासून खूप दूर आहे.

एअर शो उड्डाण वेगळे : आणि धोकादायक

एअर शोमध्ये विमानांचे उड्डाण हे सामान्य उड्डाणापेक्षा अत्यंत वेगळे असते. अशा वेळी विमानाची क्षमता जगासमोर दाखवण्यासाठी त्याला मर्यादेपर्यंत ढकलले जाते. ज्यावेळी तेजस फायटर जेटचा अपघात झाला, त्यावेळी ते निगेटिव्ह-जी लो-ऍल्टीट्यूड टर्न करत होते. हा मॅन्युव्हर अत्यंत धोकादायक असतो कारण:

• विमान खाली जी-फोर्स निर्माण करते,
• उंचीचा बफर नसतो,
• रिकव्हरीसाठी वेळ अत्यंत कमी असतो.

निगेटिव्ह-जी मॅन्युव्हरनंतर विमान सरळ करताना त्याचा उतरण्याचा वेग आधीच जास्त असतो. जर विमान अत्यंत कमी उंचीवर असेल तर रिकव्हर करणे जवळपास अशक्य होते आणि तेजसबाबत नेमके हेच घडले. इंजिन बंद पडले नव्हते, डिझाइन फेल नव्हते फेल झाली ती भौतिकशास्त्राशी स्पर्धा आणि मानवी प्रतिक्रिया वेळ.

See more

#Tejas pilot attempted to regain control and save the aircraft instead of saving his life. Aircraft’s engine likely had a compressor stall due to sustained high G turns. Prayers with the family. pic.twitter.com/7NNJpXNYDu — Aditya Khullar (@AdityaKKhullar) November 21, 2025

credit : social media

हे देखील वाचा : Terror Threat : काश्मीरमध्ये पुन्हा हल्ल्याची तयारी? दहशतवाद्यांची संख्या तिप्पट, सुरक्षा दल हाय अलर्टवर; गुप्तचरांचा गंभीर इशारा

 अशा घटना जगभरात घडतात

काही लोकांनी या घटनेला भारतीय विमान तंत्रज्ञानाची कमतरता ठरवण्याचा प्रयत्न केला, पण वास्तविकता वेगळी आहे.

• अमेरिकेने F-18 आणि F-16 चे पायलट एअर शो दरम्यान गमावले आहेत.
• चीनचे JH-7 आणि J-10Sही अशाच प्रात्यक्षिक उड्डाणांमध्ये कोसळले आहेत.

मुख्य फरक एवढाच, काही देश अशा घटना लपवतात, पण भारतासारखी लोकशाही त्यांना पारदर्शकपणे मांडते.

See more

The Tejas manoeuvre was a low-altitude high-G break + pull-up recovery.
Fine for F-16s, Rafales or Typhoons with huge thrust margins — but for a lighter, single-engine jet with higher wing-loading and faster energy bleed, the error window is tiny.
The issue wasn’t the manoeuvre…… pic.twitter.com/dPVkFp7iL8 — Himanshu Jain (@HemanNamo) November 21, 2025

credit : social media

 तेजसचे यश कमी लेखणे चूक

तेजस आजही आपल्या श्रेणीतील सर्वात सुरक्षित, कार्यक्षम आणि विश्वासार्ह विमानांपैकी एक आहे. हजारो तासांच्या उड्डाणानंतरही त्याचा अपघात दर अत्यंत कमी आहे. हा अपघात तंत्रज्ञानातील त्रुटी नव्हता तर मानवी मर्यादांवर आधारित उच्च-जोखीमीच्या मॅन्युव्हरचे उदाहरण होते. तथापि, या घटनेचा परिणाम आंतरराष्ट्रीय विक्री आणि परराष्ट्र संरक्षण धोरणांवर पडू शकतो. त्यामुळे भारताने घाईत बचावात्मक न होता, 
1. तपास पारदर्शक करावा,
2. निष्कर्ष जाहीर करावे,
3. आणि सुरक्षा प्रोटोकॉल अधिक मजबूत करावेत.

हे देखील वाचा : Delhi Bomb Blast प्रकरणात मोठी घडामोड; आरोपी जसीर वाणीची न्यायालयात विशेष मागणी, NIAकडून काटेकोर तपास सुरू

खरी कहाणी

या अपघाताची खरी कहाणी एका वाक्यात: अपघात कारणीभूत होता धोकादायक जी-मॅन्युव्हर डिझाइन दोष नव्हे. आपण भावनांवर नव्हे तर तथ्यांवर विश्वास ठेवला पाहिजे. एक शूर भारतीय वैमानिकाने प्रात्यक्षिक करताना प्राण गमावला, आणि त्याच्या धैर्याला प्रणाम करताना आपण तेजसवर संशय नव्हे विश्वास ठेवला पाहिजे.