RBI Currency Printing: भारतीय चलनातील सर्वात अनोखी गोष्ट तुम्हाला माहितीये का? आरबीआय नव्हे तर, ‘हे ‘ जारी करतात ही नोट

आरबीआय भारतीय चलन छपाई करते. परंतु यामध्ये अशी एक नोट आहे की जी अर्थ मंत्रालयाकडून छापण्यात येते. आणि ज्यावर वित्त मंत्र्यांची सही जारी करण्यात येते. तुम्हाला याबद्दल जाणून घ्यायचे असल्यास वाचा ही बातमी सविस्तर..

• भारताची एकमेव नोट जी RBI छापत नाही
• फक्त याच नोटेवर सरकारची का स्वाक्षरी असते?
• १ रुपया नोटेला खास सरकारी दर्जा

 

RBI Currency Printing: देशभरात भारताच्या चलनाची छपाई आणि वितरण ही आरबीआयची जबाबदारी आहे. भारताची चलन प्रणाली ही जगातील सर्वात कडक नियम असलेल्या आर्थिक चौकटींपैकी एक असून देशात नोटा जारी करण्यासाठी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाला एकमेव अधिकार आहे. आरबीआय भारतीय चलनची छपाई करते. मात्र, यामध्ये अशी एक नोट आहे जी आरबीआय नव्हे तर, अर्थ मंत्रालय जारी करते. आणि त्या नोटेवर वित्त मंत्र्याची सही असते. चला तर बघूया या विशेष नोटेबद्दल संपूर्ण माहिती..

२ ते २००० रुपयांपर्यंतच्या इतर सर्व भारतीय नोटांव्यतिरिक्त, १ रुपयाची ही एकमेव नोट आहे जी आरबीआयकडून जारी करण्यात येत नाही. कारण या विशिष्ट मूल्यावर आरबीआयचा कोणताही अधिकार नसल्याचे अर्थ मंत्रालयाने सांगितले आहे. ही १ रुपयाची नोट भारत सरकारच्या अर्थ मंत्रालयाने जारी केली आहे. म्हणून, या नोटेवर आरबीआय गव्हर्नरऐवजी वित्त सचिवांची सही असते.

हेही वाचा : RBI’s Repo Rate 2025: आरबीआयने केली या वर्षात ‘इतक्या’ वेळा दर कपात? कर्जदारांना मिळाला मोठा दिलासा

१ रुपयाला हा विशेष दर्जा आरबीआय कायदा, १९३४ च्या कलम २२ द्वारे देण्यात आला असून रिझर्व्ह बँकेला २ रुपये आणि त्यावरील मूल्यांच्या नोटा जारी करण्याचा एकमेव अधिकार असल्याचे त्यामध्ये नमूद करण्यात आले आहे. कायदा जाणूनबुजून १ रुपयांच्या नोटेला या श्रेणीतून वगळतो. त्याचे जारी करण्याचे अधिकार केवळ केंद्र सरकारकडे आहेत.

शिवाय, भारतीय नाणे कायदा, २०११, १ रुपयांच्या नोटेला नाणे म्हणून वर्गीकृत करतो. म्हणजेच, कागदापासून बनलेले असूनही, ते कायदेशीररित्या नाणे म्हणून कार्य करते. म्हणूनच सरकार त्याची रचना, छपाई आणि पुरवठा नियंत्रित करते, तर आरबीआय फक्त एजंट म्हणून देशभरात त्याच्या वितरणात मदत करते.

हेही वाचा : Indian Airline losses: कमाई रुपयात, खर्च डॉलरमध्ये! रुपयाच्या कोसळत्या किंमतीने भारतीय विमान कंपन्यांना फटका

आरबीआयने जारी केलेल्या प्रत्येक चलनवर “मी धारकाला … रुपये देण्याचे वचन देतो” असे शब्द लिहिलेले असतात. तथापि, १ रुपयांच्या नोटेत वचन कलम समाविष्ट नाही. कारण ते प्राथमिक चलन किंवा नाणे मानले जाते. म्हणून, आरबीआयला त्याच्या मूल्याची हमी देण्याची आवश्यकता नाही. त्याचे मूल्य थेट भारत सरकारद्वारे समर्पित असून मध्यवर्ती बँकेद्वारे नसल्याचे स्पष्ट केले आहे. अर्थ मंत्रालय हे जारी करणारे प्राधिकरण आहे, परंतु १ रुपयांच्या नोटा सरकारी मालकीच्या छापखान्यांमध्ये छापल्या जातात. त्यानंतर देशभरात चलन पुरवठा राखण्याच्या जबाबदारीचा भाग म्हणून आरबीआय या नोटा आणि नाण्यांचे वितरण करते.