National Organ Donation Day : 8 लोकांचे प्राण वाचवू शकतो एक अवयवदाता; पहा कसे बनता येईल गरजूंसाठी जीवनदाता?

राष्ट्रीय अवयवदान दिनानिमित्त भारतात अवयवदानाबद्दल जागरूकता वाढवण्याचा प्रयत्न सुरू आहे. ब्रेनडेड दाते, जिवंत दाते, दान करता येणारे अवयव याबद्दल माहिती देऊन गैरसमज दूर करण्यावर भर दिला जात आहे.

• भारत सरकारने अवयवदान जनजागृतीसाठी राष्ट्रीय अवयवदान दिवस ३ ऑगस्ट रोजी साजरा करण्याचा निर्णय घेतला असून देशभरात जागरूकता मोहिमा राबवल्या जात आहेत.
• एका मृत दात्याकडून ८ जणांचे प्राण वाचू शकतात आणि ७५ पेक्षा अधिक लोकांचे जीवनमान सुधारू शकते, त्यामुळे अवयवदानाला ‘जीवनातील सर्वात मोठी देणगी’ मानले जाते.
• अमिताभ बच्चन, आमिर खान, सलमान खान अशा अनेक दिग्गजांनी अवयवदान करून समाजासमोर आदर्श निर्माण केला आहे आणि नव्या पिढीला प्रेरणा दिली आहे.

National Organ Donation Day India 2025 : अवयवदान (Organ donation) म्हणजे जीवनाच्या अखेरच्या क्षणानंतरही कोणाच्या तरी आयुष्यात प्रकाश टाकण्याची अनमोल संधी. भारत सरकारने अवयवदानाबद्दल जनजागृती वाढवण्यासाठी राष्ट्रीय अवयवदान दिवस(National Organ Donation Day) साजरा करण्यास सुरुवात केली आहे. पूर्वी हा दिवस २७ नोव्हेंबरला साजरा होत असे; मात्र १९९४ मधील भारतातील पहिल्या यशस्वी हृदय प्रत्यारोपणाच्या ऐतिहासिक घटनेचे स्मरण म्हणून २०२३ पासून या दिनाची तारीख ३ ऑगस्ट अशी निश्चित करण्यात आली. उद्देश एकच जास्तीत जास्त लोकांनी अवयवदानाबाबत जागरूक व्हावे आणि जीवनदानाच्या या अभियानात सहभागी व्हावे.

अवयवदानाचे दोन प्रमुख प्रकार आज जगभरात प्रचलित आहेत, कॅडव्हेरिक (ब्रेनडेड) अवयवदान आणि जिवंत अवयवदान. एखादी व्यक्ती ब्रेनडेड घोषित झाल्यानंतर, कुटुंबाच्या संमतीने त्याचे अवयव प्रत्यारोपणासाठी वापरता येतात. अशा एकाच दात्याकडून हृदय, फुफ्फुसे, यकृत, मूत्रपिंड, स्वादुपिंड आणि लहान आतडे हे महत्त्वाचे अवयव वाचवता येतात. याशिवाय कॉर्निया, त्वचा, हाडे, हृदयाच्या झडपा, कंडरा अशा उतींचेही दान करता येते. दुसरीकडे, जिवंत दाते स्वतः जिवंत असताना एक मूत्रपिंड किंवा यकृताचा काही भाग दान करू शकतात. या प्रक्रियेला शस्त्रक्रियेचे काही सामान्य धोके असले तरी वैद्यकीय तंत्रज्ञानामुळे ते अत्यंत सुरक्षितपणे पार पडते.

हे देखील वाचा : Science News: विज्ञानात 100 वर्षानंतर क्रांती! ब्लॅकहोलच्या टक्करीनंतर ऐकू आला ‘रिंगडाउन’ सिग्नल; समजून घ्या यामागील तथ्य

अवयवदानाचे सर्वात मोठे महत्त्व म्हणजे एका दात्याकडून मिळणारी जीवनदायी संधी. अमेरिकेतील UNOS या संस्थेनुसार, एक दाता ८ जणांचे प्राण वाचवू शकतो आणि ७५ हून अधिक लोकांचे जीवनमान सुधारू शकतो. त्यामुळेच अनेक देशांमध्ये अवयवदानाला ‘जीवनातील सर्वात मोठी देणगी’ म्हणून गौरविले जाते. भारतातही अवयवांची मागणी प्रचंड आहे; मात्र दाते कमी असल्यामुळे प्रत्यारोपणासाठी प्रतीक्षा यादी प्रचंड वाढलेली दिसते.

See more

Your pledge today can save up to 8 lives tomorrow. Take the Organ Donation Pledge at #IITF2025 and be the reason someone’s story continues. 📍 Hall No. 4, Bharat Mandapam pic.twitter.com/3m1HKOSHSv — Ministry of Health (@MoHFW_INDIA) November 20, 2025

credit : social media

याच पार्श्वभूमीवर भारत सरकार व विविध स्वयंसेवी संस्था अवयवदानाबाबत जनजागृती मोहिमा राबवतात. राष्ट्रीय अवयव व ऊती प्रत्यारोपण संघटना (NOTTO) ही संस्था अवयवदान नोंदणी, माहिती आणि मार्गदर्शनासाठी कार्यरत आहे. त्यांच्या वेबसाइटद्वारे किंवा टोल-फ्री क्रमांकाद्वारे नागरिक सहजपणे नोंदणी करू शकतात. समाजातील वांशिक अल्पसंख्याक गटांत अवयवदात्यांची विशेष कमतरता असल्याने त्या समुदायांमध्ये जागरूकता वाढवण्यावरही भर देण्यात येत आहे.

अवयवदानाबद्दल काही गैरसमजही समाजात कायम आहेत, मृत्यूनंतर अवयवांचा गैरवापर होईल की काय, कुटुंबाला त्रास होईल का, प्रत्यारोपण नाकारले जाईल का इत्यादी. या सर्व शंकांना तज्ज्ञांचे स्पष्ट उत्तर आहे, प्रत्येक अवयवदान प्रक्रिया कठोर वैद्यकीय आणि कायदेशीर चौकटीत पार पडते; त्यामुळे गैरवापराला कोणतीही जागा राहत नाही. लोकांनी अचूक माहिती घेऊन निर्णय घेतल्यास अधिकाधिक जीव वाचवले जाऊ शकतात.

हे देखील वाचा : Utqiagvik : अमेरिकेचा ‘हा’ भाग आता अंधारात बुडाला; २ महिने उगवणारच नाही सूर्य, जाणून घ्या यामागील रंजक वैज्ञानिक कारण

या सर्व मोहिमांमध्ये बॉलिवूडमधील अनेक मोठी नावेही सक्रियपणे सहभागी झाली आहेत. शतकाचे महानायक अमिताभ बच्चन यांनी त्यांच्या डोळ्यांचे दान केले असून त्यांनी जनजागृतीसाठी अनेक वेळा आवाहन केले आहे. आमिर खान यांनी २०१४ मध्ये महाराष्ट्र शव अवयवदान दिनानिमित्त आपले हृदय, फुफ्फुसे, यकृत, मूत्रपिंड, स्वादुपिंड, डोळे यांसह अनेक अवयव दान केले आहेत. सलमान खान यांनी अस्थिमज्जा दान करून हजारो गरजूंच्या आशा जागवल्या आहेत. रणवीर सिंग आणि आर. माधवन यांनीही अवयवदानाची प्रतिज्ञा घेतली आहे. त्यामुळे युवा पिढीसाठी या कलाकारांचे उदाहरण प्रेरणादायी ठरते. अवयवदान म्हणजे फक्त अवयवांचे हस्तांतरण नाही, ते एका व्यक्तीच्या आयुष्याचा प्रकाश दुसऱ्याच्या आयुष्यात नेण्याचा पवित्र दुवा आहे. म्हणूनच आज प्रत्येक नागरिकाने अवयवदानाचे महत्त्व समजून घ्यावे आणि या मानवसेवेच्या कार्यात सहभागी व्हावे, हीच काळाची गरज आहे.