वर्ष १९१० होते… एक माणूस भूमध्य समुद्रात बेफाम पोहत होता. हा माणूस झिगझॅग पद्धतीने पोहत होता, कधी पाण्याच्या वर, कधी पाण्याखाली. त्याच्यावर सतत गोळ्या झाडल्या जात होत्या. पाण्यात तरंगणाऱ्या या ‘क्रांतिकारी कैद्याने’ आपल्या स्वातंत्र्याच्या शोधात या जहाजाच्या वॉशरूमच्या पोर्थोलमधून समुद्रात उडी मारली होती. त्याला पकडण्यासाठी दोन सैनिकांनीही समुद्रात उड्या मारल्या. मग धावण्याचा खेळ सुरू झाला.
ही शर्यत स्वातंत्र्य आणि गुलामगिरी यांच्यातील होती. पळून जाणे म्हणजे स्वातंत्र्य, पकडले जाणे म्हणजे काळे पाणी, तुरुंगवासाची काळी कोठडी. आयुष्यभरासाठी. मृत्यूला हरवूनही या कैद्याला फ्रान्समधील मार्सेल शहरात पोहोचावे लागले. जिथे एक आशा त्याची वाट पाहत होती. मग त्या तरुणाने सकाळच्या उन्हात मार्सेल शहर चमकताना पाहिले आणि त्याचा पोहण्याचा वेग वाढवला.
तारीख होती २१ डिसेंबर १९०९… नाशिकमधील विजयानंद थिएटरमध्ये ‘शारदा’ हे मराठी नाटक सादर होत होते. हे नाटक नाशिकचे कलेक्टर जॅक्सन यांच्या निरोपानिमित्त सादर केले जात होते. नाशिकच्या उच्चभ्रू लोकांमध्ये ‘पंडित जॅक्सन’ आणि वेदपाठी म्हणून ओळखले जाणारे जॅक्सन यांना बढती देण्यात आली होती आणि ते आता मुंबईचे आयुक्त होते. हे नाटक त्याच्यासाठी एक प्रकारचा निरोप समारंभ होता.
ठरलेल्या वेळी जॅक्सन नाटक पाहण्यासाठी आला. तिथेच, संधीचा फायदा घेत, १८ वर्षांचा क्रांतिकारी अनंत लक्ष्मण कान्हारे पुढे येतो आणि कलेक्टर जॅक्सनच्या छातीत त्याच्या पिस्तूलातून चार गोळ्या झाडतो. जॅक्सन तिथेच पडला. कन्हारे याने ज्या पिस्तूलने जॅक्सनवर गोळी झाडली होती ती पिस्तूल लंडनमधील एका क्रांतिकारकाने नाशिकला पाठवली होती.
आता ही कथा वरील कथेशी जोडली जाते. खरं तर, वयाच्या २८ व्या वर्षी समुद्रात उडी मारणारा आणि लंडनहून नाशिकला शस्त्रे पाठवणारा हे दोघेही एकच व्यक्ती होते. त्यांचे नाव विनायक दामोदर सावरकर होते. ज्यांना वीर सावरकर म्हणूनही ओळखले जात असे. आज म्हणजेच २८ मे रोजी सावरकरांची १४३ वी जयंती आहे.
जॅक्सन प्रकरणातील सुगाव्यांमुळे ब्रिटिश पोलिसांना सावरकरांच्या दाराशी आणले. सावरकर त्यावेळी लंडनमध्ये कायद्याचे शिक्षण घेत होते. १३ मार्च १९१० रोजी पोलिसांनी त्यांना लंडन रेल्वे स्टेशनवरून अटक करण्यात आली. दंडाधिकाऱ्यांनी सावरकरांना ब्रिटनहून मुंबईला पाठवण्याचा आदेश दिला.
१ जुलै १९१० रोजी सावरकर या प्रवासाला सुरुवात करण्यासाठी ब्रिटीश जहाज एसएस मोरियामध्ये बसले. सहा दिवसांनंतर, ७ जुलैच्या संध्याकाळी, जहाज फ्रान्समधील मार्सेली या किनारी शहराजवळील समुद्रात थांबले होते. जहाजाच्या सर्वात खालच्या मजल्यावरील कोठडीत सावरकर वेदनेने तडफडत होते. ८ जुलै १९१० रोजी सकाळी त्यांनी ड्युटीवर असलेल्या गार्डकडे शौचालयात जाण्याची परवानगी मागितली. सावरकर शौचालयात बंद होते आणि दारावर दोन रक्षक उभे होते. दरम्यान, सावरकरांनी बंदराच्या छिद्राची काच फोडली आणि मुक्त होण्याच्या तीव्र इच्छेने समुद्रात उडी मारली.
लालू प्रसाद यादवांनी घेतला मोठा निर्णय! तेज प्रतापला केलं कुटुंब अन् पक्षातून बेदखल
फ्रान्समध्ये राजकीय आश्रयाची आशेने सावरकरांनी मार्सेली शहर पाहिल्याबरोबर आपले हातपाय जोमाने हलवायला सुरुवात केली. सावरकर पोहत पोहत मार्सेलिसला पोहोचले तेव्हा त्यांच्या अंगावर फक्त काही कपडे शिल्लक होते. इथे दोन रक्षक सतत त्याचा पाठलाग करत होते. या गोंधळात, त्यांना फ्रेंच नौदलाचे ब्रिगेडियर जेंडरमेरी यांनी पकडले.
फ्रेंच भाषा न जाणणाऱ्या सावरकरांनी तुटपुंज्या भाषेत अधिकाऱ्याला सांगितले की त्यांना फ्रान्समध्ये राजकीय आश्रय हवा आहे आणि त्यांना दंडाधिकाऱ्यांकडे घेऊन जाण्याची विनंती केली. कायद्याचे शिक्षण घेत असलेल्या सावरकरांना माहित होते की त्यांनी फ्रेंच भूमीवर कोणताही गुन्हा केलेला नाही, म्हणून पोलिसांनी त्यांना घाईघाईने अटक केली तरी त्यांच्यावर कोणताही खटला दाखल होणार नव्हता. सावरकरांची उलटतपासणी सुरू असताना, त्यांचा पाठलाग करणारे सैनिक तिथे पोहोचले आणि सावरकरांना पाहताच त्यांनी चोर-चोर असे ओरडायला सुरुवात केली.
अमेरिकेच्या नक्की मनात चाललंय तरी काय? राष्ट्राध्यक्ष का करतायेत भारताचा पावलो पावली अपमान
ब्रिटीश सैनिकांनी सावरकरांना धमकावले आणि त्यांना फ्रेंच अधिकाऱ्यापासून दूर नेले आणि अटक केली. या बंडखोर क्रांतीने नियतीने हिरावून घेतलेल्या काही मिनिटांच्या स्वातंत्र्याचा अंत झाला. यानंतर, त्यांच्या आयुष्यात तुरुंगवास आणि काळ्या पाण्याचा दीर्घ काळ आला.
सावरकरांचा जन्म २८ मे रोजी मुंबई प्रेसिडेन्सीच्या नाशिक येथे झाला. पुण्यातील फर्ग्युसन कॉलेजमधून बीएचे शिक्षण घेत असताना त्यांनी मित्र मेळा नावाची क्रांतिकारी संघटना स्थापन केली. १९०६ मध्ये या संघटनेचे ‘अभिनव भारत’ मध्ये रूपांतर झाले. सावरकरांना त्यांच्या राजकीय विचारांमुळे फर्ग्युसन कॉलेजमधून काढून टाकण्यात आले. त्यानंतर, बाळ गंगाधर टिळकांच्या मान्यतेने, त्यांना श्यामजी कृष्ण वर्मा शिष्यवृत्ती मिळाली आणि ते लंडनला गेले.
.png "Videos"){kind=small}
