ढगफुटीची आपत्ती कोणालाही करता येणार नाही नियंत्रित? आधुनिक तंत्रज्ञानाने आपत्तीपूर्वीच करावे सतर्क

गेल्या दशकात, उत्तराखंड आणि हिमाचल प्रदेशात १५० हून अधिक विनाशकारी ढगफुटीच्या घटना नोंदवल्या गेल्या आहेत. ड्रोनद्वारे जीआयएस मॅपिंग केल्याने मान्सूनचा धोका आधीच जाणून घेण्यास मदत होईल.

निसर्गाच्या प्रलयासमोर सर्वजण असहाय्य आहेत का आणि बचावासाठी काहीही करता येत नाही? म्हणूनच आपण आपत्तीनंतर फक्त मदत वाटप करण्यापुरते मर्यादित राहू का? सत्य हे आहे की विज्ञान आणि नवीनतम तंत्रज्ञानाकडे त्याचे नुकसान कमी करण्याचा आणि भविष्य सुरक्षित करण्याचा एक मार्ग आहे आणि हा एकमेव मार्ग आहे. पावसाळ्यात डोंगराळ राज्यांमध्ये ढगफुटीच्या बातम्या समोर येणं हे आता सामान्य झालं आहे. उत्तराखंड, हिमाचल प्रदेश, जम्मू-काश्मीर आणि लडाखमध्ये जवळजवळ प्रत्येक पावसाळ्यात या घटना नियमित घडतात. अरुणाचल प्रदेश, मेघालय आणि नागालँड देखील अनेकदा याचा वाईट परिणाम करतात. अशा घटना पाकिस्तान, नेपाळ, चीन, अफगाणिस्तान आणि जपानमध्येही अनेकदा घडतात. पाकिस्तानच्या खैबर पख्तुनख्वा राज्यातील बुनेर जिल्हा अशा घटनांमुळे त्रस्त आहे.

राष्ट्रीय आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरणाच्या मते, गेल्या दशकात, एकट्या उत्तराखंड आणि हिमाचल प्रदेशात ढगफुटीच्या १५० हून अधिक मोठ्या विनाशकारी घटनांची नोंद झाली आहे. कधीकधी संपूर्ण वीज प्रकल्प वाहून गेला, कधीकधी शेकडो घरे, संपूर्ण गावे, हॉटेल्स, रस्ते, पूल, झाडे आणि शेकडो लोक मृत्युमुखी पडले. या संदर्भात, भविष्य आणखी भयावह दिसते. ढगफुटी ही एक अत्यंत अचानक घडणारी घटना आहे, ज्यावर कोणीही नियंत्रण ठेवू शकत नाही, दुसरे म्हणजे, एका लहान भौगोलिक क्षेत्रात अचूक हवामान अंदाज बांधणे कठीण आहे.

विज्ञान – तंत्रज्ञान आणि सरकारी-सार्वजनिक प्रयत्नांच्या मदतीने, नुकसान मोठ्या प्रमाणात कमी करता येते. रडार प्रणाली, माहिती आणि संप्रेषण तंत्रज्ञान, उपग्रह, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, विविध प्रकारचे सेन्सर्स, उपग्रह इमेजिंग आणि क्लाउड संगणन यासारख्या तंत्रज्ञानामुळे या क्षेत्रातील आपत्तींपासून संरक्षण मिळू शकते. सुमारे ७० टक्के ढग फुटण्याच्या घटना समुद्रसपाटीपासून १०००-२००० मीटर उंचीवर असलेल्या भागात घडतात.

राजकीय बातम्या वाचण्यासाठी क्लिक करा

ड्रोनद्वारे जीआयएस मॅपिंग

पावसाळ्यापूर्वी धोक्यात असलेली गावे ओळखता येतात. या नकाशांमधून संवेदनशील उतार आणि वस्त्या, नदीकाठचे वळणे आणि अडथळे यांचे नकाशे तयार करता येतात, जेणेकरून अचानक पूर येण्यापूर्वी समस्येवर उपाय शोधता येतील. स्थानिक बोलीभाषेत इशारे प्रसारित करणारे कम्युनिटी रेडिओ आणि मोबाइल अॅप्स विकसित केले पाहिजेत. हवामानशास्त्राच्या क्षेत्रात भारताकडे पुरेशी पायाभूत सुविधा आणि तंत्रज्ञान आहे. ढगांचा वेग आणि आर्द्रतेचा रिअल-टाइम डेटा देण्यासाठी 37 डॉपलर रडार, इस्रो उपग्रह आहेत. ‘नाऊकास्टिंग’ द्वारे अनपेक्षित मुसळधार पावसाचा इशारा 2 ते 6 तास आधी दिला जाऊ शकतो. मोबाइल, रेडिओ, टीव्ही आणि इंटरनेटद्वारे माहिती प्रसारित करण्याची एक प्रणाली देखील आहे.

नवराष्ट्र विशेष लेख वाचण्यासाठी क्लिक करा 

हिमालयातील प्रत्येक गावात पर्जन्यमापक बसवा

आधुनिक रडार आणि उपग्रह तंत्रज्ञानाच्या मदतीने, त्याच्या शक्यतेची कल्पना एक किंवा दोन तास आधीच मिळू शकते. आमच्याकडे प्रगत डॉप्लर हवामान रडार आणि इस्रोचे अनेक हवामान उपग्रह आहेत, जे मुसळधार पाऊस आणि ढग निर्मिती शोधण्यास सक्षम आहेत. त्यांची उच्च-रिझोल्यूशन प्रतिमा ढगांच्या हालचालींवर लहान प्रमाणात लक्ष ठेवते. आम्ही ढगफुटीची शक्यता असलेल्या क्षेत्राचा अंदाज लावतो आणि या सर्वांचे विश्लेषण करून, काही तास आधीच धोक्याची सूचना देऊन लोकांना आपत्ती स्थळावरून सुरक्षितपणे बाहेर काढता येते. एआय आधारित मॉडेल्स मिनिट-दर-मिनिट अतिवृष्टीचा नमुना, आर्द्रता आणि तापमानाचा रिअल-टाइम डेटा अचूकपणे रेकॉर्ड करू शकतात. या डेटाचे विश्लेषण करून, संभाव्य धोका त्वरित शोधता येतो. क्लाउड कॉम्प्युटिंग आधारित डेटा प्रोसेसिंग जलद निर्णय घेण्यास खूप मदत करते. जर संवेदनशील हिमालयीन भागातील प्रत्येक गावात स्वयंचलित पर्जन्यमापक नेटवर्क स्थापित केले गेले, ज्यामध्ये सेंसर आहेत जे त्वरित केंद्रीय सर्व्हरवर पावसाचा डेटा पाठवतात, तर स्थानिक पातळीवर चेतावणी देण्याची क्षमता वाढेल.

लेख – संजय श्रीवास्तव

 

याचे मूळ आर्टिकल वाचण्यासाठी आपण https://navbharatlive.com/ यावर क्लिक करावे