India Russia : भारताचा ऊर्जा नकाशा बदलणार! पुतिन यांच्यासोबत ‘पोर्टेबल अणुऊर्जा’ करार; SMR तंत्रज्ञान देशासाठी फायदेशीर

India Russia Nuclear Deal : रशियाने भारताला लहान मॉड्यूलर अणुभट्ट्या (SMR) देऊ करून मोठ्या ऊर्जा भागीदारीचे दरवाजे उघडले आहेत. हे लहान, पोर्टेबल आणि सुरक्षित अणुभट्ट्या दुर्गम भागात स्वच्छ वीज पोहोचवू शकतात.

1. शिया भारताला स्मॉल मॉड्यूलर रिॲक्टर्स (SMR) नावाचे लहान, पोर्टेबल अणुऊर्जा तंत्रज्ञान (Portable Nuclear Technology) पुरवण्यास तयार झाला आहे.
2. हे SMRs दुर्गम, डोंगराळ आणि कमी वीज पुरवठा असलेल्या भागांमध्ये स्वच्छ आणि सुरक्षित वीज पोहोचवण्यासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरतील.
3. रशियाच्या मदतीने तामिळनाडूमध्ये आशियातील सर्वात मोठा ६,००० मेगावॅट क्षमतेचा कुडनकुलम अणुऊर्जा प्रकल्प संयुक्तपणे उभारला जात आहे.

२३ व्या भारत-रशिया शिखर परिषदेमध्ये दोन्ही देशांनी आपल्या संबंधांना एका नव्या उंचीवर नेले आहे. रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांच्यासोबतच्या संयुक्त पत्रकार परिषदेत पंतप्रधान मोदींनी त्यांचे स्वागत करताना, दोन्ही देशांचे द्विपक्षीय संबंध ऐतिहासिक टप्पे गाठत असल्याचे नमूद केले. रात्रीच्या जेवणानंतर झालेल्या चर्चेला ‘विशेष आणि विशेषाधिकारप्राप्त धोरणात्मक भागीदारी’साठी अत्यंत उपयुक्त असल्याचे पुतिन यांनी सांगितले.

याच चर्चेदरम्यान, रशियाने भारताला स्मॉल मॉड्यूलर रिॲक्टर्स (SMRs) नावाचे लहान, पोर्टेबल अणुऊर्जा तंत्रज्ञान पुरवण्याची तयारी दर्शवली आहे. हा करार केवळ ऊर्जा भागीदारीचे दरवाजे उघडत नाही, तर भारताच्या वेगाने वाढणाऱ्या विजेच्या मागणीवर मात करण्यासाठी एक अत्यंत महत्त्वाचा धोरणात्मक बदल (Strategic Shift) ठरणार आहे.

 SMR म्हणजे काय? लहान अणुभट्टी, मोठी शक्ती

SMR, अर्थात स्मॉल मॉड्यूलर रिॲक्टर, हे एक लहान, पोर्टेबल आणि उच्च-तंत्रज्ञानाचा अणुऊर्जा प्रकल्प आहेत. पारंपारिक मोठ्या अणुऊर्जा प्रकल्पांपेक्षा हे पूर्णपणे वेगळे आहेत.

• क्षमता आणि आकार: त्यांची वीज निर्मिती क्षमता सामान्य अणुऊर्जा प्रकल्पाच्या केवळ एक तृतीयांश असते. परंतु ते खूप लहान जागा व्यापतात आणि पोर्टेबल असल्याने त्यांची वाहतूक आणि स्थापना करणे सोपे होते.
• स्वच्छ आणि सुरक्षित: SMRs अत्यंत स्वच्छ ऊर्जा प्रदान करतात आणि पारंपरिक प्रकल्पांपेक्षा त्यांची सुरक्षितता वाढलेली असते. त्यांची रचना साधी असल्यामुळे जोखीम कमी होते.
• किफायतशीर: हे तंत्रज्ञान ‘मॉड्यूलर’ असल्याने, त्यांची निर्मिती कारखान्यात मोठ्या प्रमाणात करता येते, ज्यामुळे बांधकाम आणि स्थापनेचा खर्च कमी होतो आणि वेळेची बचत होते.

 

See more

Breaking : Russia will continue to invest & provide assistance to India in Energy domain specially Nuclear with all kind of core fuel tech says Putin. Russia doing its best to finish construction of 6 Reactor in India mainly at Kudankulam Power Plant currently in making by L&T. pic.twitter.com/pjhU7MmJEx — Vivek Singh (@VivekSi85847001) December 5, 2025

credit : social media and Twitter 

हे तंत्रज्ञान मोठ्या अणुऊर्जा प्रकल्पांच्या तुलनेत कमी गुंतवणुकीत आणि कमी वेळेत वीज निर्माण करण्याची क्षमता ठेवते.

जागतिक घडामोडी संबंधित बातम्या वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा : Putin on Taliban : मोदींचे परममित्र पुतिन यांनी केली पाकिस्तानची कोंडी; अफगाण तालिबानच्या भविष्यरेषेवर पडणार रशियन रणनीतीची छाप

भारताच्या ऊर्जा परिदृश्यासाठी SMR चे महत्त्व

भारत वेगाने औद्योगिकीकरण (Industrialization) आणि शहरीकरण (Urbanization) अनुभवत आहे. परिणामी, विजेची मागणी वाढत आहे. त्याच वेळी, अक्षय ऊर्जेवर (Renewable Energy) अवलंबून असताना वीज पुरवठ्यात होणारे चढउतार (Fluctuations) ही मोठी समस्या आहे. SMRs येथे निर्णायक भूमिका बजावू शकतात:

1. बेसलोड पॉवर (Baseload Power): SMRs दिवसरात्र सातत्याने वीज पुरवठा करू शकतात, ज्यामुळे अक्षय ऊर्जेच्या चढउतारांना स्थैर्य (Stability) मिळते आणि ते बेसलोड पॉवरची गरज पूर्ण करतात.
2. दुर्गम भागांना वीज: विशेषतः डोंगराळ प्रदेश, दूरचे औद्योगिक क्लस्टर्स, आणि जिथे मोठे पॉवर ग्रीड पोहोचू शकत नाहीत, अशा ठिकाणी SMRs अत्यंत कमी खर्चात वीज पोहोचवू शकतात. डेटा सेंटर्स आणि मोठे रेल्वे प्रकल्प (उदा. ऋषिकेश-कर्णप्रयाग लाईन) यांनाही शाश्वत ऊर्जा मिळणे शक्य होईल.
3. कार्बन उत्सर्जन कमी: यामुळे मोठ्या औष्णिक प्रकल्पांवरील (Thermal Plants) अवलंबित्व कमी होईल आणि भारताचे कार्बन उत्सर्जन कमी करण्याचे उद्दिष्ट साध्य करण्यात मदत होईल.

जागतिक घडामोडी संबंधित बातम्या वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा : Strategic Shift : अमेरिकेचा पुन्हा एकदा ‘भूराजकीय स्फोट’; रशियाशी वैर चुकीचे, भारत इंडो-पॅसिफिकचा ‘किंगमेकर’ पण चीनला मात्र….

 रशियाची जागतिक आघाडी आणि कुडनकुलमची प्रगती

अणुऊर्जा तंत्रज्ञानामध्ये रशिया जागतिक स्तरावर आघाडीवर आहे. त्यांच्या ‘अकादमिक लोमोनोसोव्ह’ नावाच्या तरंगत्या अणुऊर्जा केंद्राने (Floating Nuclear Power Plant) २०२० मध्येच वीज निर्मिती सुरू केली. हे जगातील पहिले तरंगते अणुऊर्जा केंद्र आहे, जे समुद्रात तरंगून जमिनीला वीज आणि उष्णता पुरवते. रशियन कंपनी रोसाटॉमने भारताला याच तरंगत्या मॉडेलची शक्यताही दाखवली आहे. दरम्यान, रशिया आणि भारत संयुक्तपणे तामिळनाडूमध्ये आशियातील सर्वात मोठ्या कुडनकुलम अणुऊर्जा प्रकल्पाची उभारणी करत आहेत. पुतिन यांनी सांगितले की, या ६,००० मेगावॅट क्षमतेच्या प्रकल्पातील सहापैकी तीन अणुभट्ट्या आधीच भारताच्या ऊर्जा नेटवर्कशी जोडल्या गेल्या आहेत, तर उर्वरित तीन अणुभट्ट्या बांधकाम पूर्णत्वाच्या विविध टप्प्यात आहेत. SMR कराराने दोन्ही देशांमधील अणुऊर्जा सहकार्याला एक नवी दिशा दिली आहे.