भारत – पाकिस्तानदरम्यान ‘ड्रोन तंत्रज्ञान रेस’ मध्ये कोण आहे सर्वात पुढे? तणावादरम्यान जाणून घ्या सद्यस्थिती

तांत्रिकदृष्ट्या, भारताकडे अधिक संसाधने, अधिक आर्थिक शक्ती आणि जागतिक भागीदारी आहेत. त्याच वेळी, भारतात देशांतर्गत उत्पादनावर भरही वेगाने वाढत आहे. काय आहे तंत्रज्ञानाची सद्यस्थिती जाणून घ्या

७ मे २०२५ रोजी, भारताने पहलगाम दहशतवादी हल्ल्याला प्रत्युत्तर देत पाकिस्तान आणि पीओकेमधील नऊ दहशतवादी तळांना लक्ष्य केले आणि ते पूर्णपणे उद्ध्वस्त केले. या कारवाईनंतर दोन्ही देशांमधील तणाव शिगेला पोहोचला आहे. अशा वातावरणात, भारत आणि पाकिस्तानमध्ये सुरू असलेल्या ‘ड्रोन तंत्रज्ञानाच्या शर्यतीत’ कोणाचा वरचष्मा आहे, हा एक मोठा प्रश्न पुन्हा एकदा उपस्थित झाला आहे.

खरंतर, दोन्ही देशांमधील पारंपारिक शत्रुत्व आता एका नवीन तांत्रिक युद्धात रूपांतरित झाले आहे आणि यावेळी हे क्षेत्र ‘ड्रोन तंत्रज्ञान’ आहे. भारत आणि पाकिस्तानने त्यांच्या सैन्याला अधिक सक्षम बनवण्यासाठी मानवरहित विमाने म्हणजेच ड्रोनची तैनाती वाढवली आहे. त्यांचा वापर केवळ हेरगिरीसाठीच केला जाऊ शकत नाही, तर शत्रूच्या लक्ष्यांवर अचूक हल्ले करण्यासाठी देखील केला जाऊ शकतो. आजच्या लढाया जमिनीपेक्षा आकाशात जास्त लढल्या जात आहेत आणि यामध्ये ड्रोन हे एक अतिशय महत्त्वाचे शस्त्र बनले आहे. भारत आणि पाकिस्तान दोघेही या तंत्रज्ञानावर वेगाने काम करत आहेत, पण प्रश्न असा आहे की यावर कोणाचा हात आहे?

भारत: मोठ्या खरेदी आणि देशांतर्गत उत्पादनावर लक्ष केंद्रित करा

भारताने अलीकडेच अमेरिकेसोबत ३१ प्रीडेटर ड्रोनसाठी करार केला आहे, जे जगातील सर्वात प्रगत आणि प्राणघातक ड्रोन मानले जातात. जरी त्यांची किंमत मोठी असली तरी (प्रति ड्रोन सुमारे ९५० कोटी रुपये), त्यांची क्षमता तितकीच प्राणघातक आहे. यापैकी १५ ड्रोन नौदलाकडे असतील, तर उर्वरित सैन्य आणि हवाई दलात वाटले जातील.

याशिवाय, भारताने आधीच इस्रायलकडून ‘हेरॉन’ सारखे ड्रोन घेतले आहेत आणि आता त्याच तंत्रज्ञानाचा अवलंब करून देशात ड्रोन तयार करत आहे. २०२० मध्ये चीनसोबतच्या सीमा तणावानंतर, भारताने ड्रोन तंत्रज्ञानाचा वेगाने विस्तार करण्यास सुरुवात केली आहे. पाळत ठेवणे, हल्ला आणि सुरक्षा या तिन्ही क्षेत्रांमध्ये ड्रोनद्वारे ताकद मिळवणे हे भारताचे उद्दिष्ट आहे. यासाठी, देशांतर्गत कंपन्या डीआरडीओ आणि एचएएल यांच्या सहकार्याने नवीन ड्रोन सिस्टीमवर काम करत आहेत.

आता फवारणीसाठी ड्रोन तंत्रज्ञानाचा अवलंब, महाराष्ट्रातील केळी उत्पादकाचा वेगळाच प्रयोग

पाकिस्तान: ड्रोनची शक्ती वेगाने वाढत आहे

या शर्यतीत पाकिस्तानही मागे नाही. त्यांनी तुर्की आणि चीनकडून ‘बैरक्तार टीबी२’, ‘अकेंजी’, ‘वांग लाँग २’ आणि ‘सीएच-४’ सारखे आधुनिक ड्रोन मिळवले आहेत. यासोबतच, पाकिस्तान ‘शाहपर II’ आणि ‘बराक’ सारखे स्वतःचे ड्रोनदेखील बनवत आहे.

शाहपर II हे पाकिस्तानचे देशांतर्गत यश मानले जाते, जे सुमारे १००० किमी पर्यंत उडू शकते. पाळत ठेवण्यासोबतच, या ड्रोनमध्ये सिथ क्षेपणास्त्रांनी हल्ला करण्याची शक्तीदेखील आहे. पाकिस्तान ऑर्डनन्स फॅक्टरी आणि इतर एजन्सी आता सतत अशा सशस्त्र ड्रोनची निर्मिती करत आहेत जे युद्धभूमीवर मोठा फरक करू शकतात. संरक्षण तज्ज्ञांच्या मते, भारताच्या हवाई संरक्षण यंत्रणेला चकमा देण्यासाठी आणि वेळेत अचूक प्रत्युत्तर देण्यासाठी भारताच्या शेजारील देश पाकिस्तानची ड्रोन रणनीती स्पष्ट आहे. 

दोन्ही देशांमध्ये कोण पुढे आहे?

तांत्रिकदृष्ट्या, भारताकडे अधिक संसाधने, अधिक आर्थिक शक्ती आणि जागतिक भागीदारी आहेत. अमेरिका आणि इस्रायलसारख्या देशांकडून मिळालेले अत्याधुनिक ड्रोन त्याला एक धार देतात. त्याच वेळी, भारतात देशांतर्गत उत्पादनावर भरही वेगाने वाढत आहे.

दुसरीकडे, पाकिस्तानची रणनीती हुशार आणि किफायतशीर आहे. त्यांनी चीन आणि तुर्की सारख्या मित्र राष्ट्रांकडून केवळ ड्रोन मिळवले नाहीत तर त्यांचा वापर त्यांच्या सैन्यात अधिक चांगल्या प्रकारे करण्यासही सुरुवात केली आहे. त्यांचे ड्रोन लांब पल्ल्याचे आहेत आणि ते उंचावरून उड्डाण करण्यास आणि भारतीय रडार आणि हवाई संरक्षण प्रणालींना आव्हान देण्यास सक्षम आहेत.

भारताने बनवलेले कामिकाझे ड्रोन; रशिया आणि युक्रेनमधील युद्धातही याचा वापर मोठ्या प्रमाणावर

तणावाच्या काळात ड्रोनची भूमिका आणि भविष्यातील दिशा

नियंत्रण रेषेवर घुसखोरी रोखणे असो किंवा समुद्रात पाळत ठेवणे असो, ड्रोन आता सर्वत्र आहेत. येत्या काळात हे तंत्रज्ञान आणखी प्रगत होईल, ज्यामध्ये कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि स्वायत्त ऑपरेशन्सचा समावेश असेल. भारत आणि पाकिस्तानमध्ये कोणताही संघर्ष किंवा संघर्ष झाल्यास, ड्रोन प्रथम सक्रिय केल जातील कारण ते मोठी धोरणात्मक माहिती देऊ शकतात आणि कमी जोखमीवर हल्ला करू शकतात.