शेवटी आपलेही अनोळखी होतात! ‘अल्झायमर’… सैय्यारा चित्रपटातील ‘हा’ आजार, नक्की आहे तरी काय?

अल्झायमर हा मेंदूतील पेशी नष्ट होऊन स्मरणशक्ती आणि विचारक्षमता हरवणारा डिमेंशियाचा सर्वात सामान्य आजार आहे. योग्य निदान, औषधोपचार आणि कुटुंबाचा आधार हेच व्यवस्थापनाचे मुख्य घटक आहेत.

सैय्यारा चित्रपटात अभिनेत्रीला ‘अल्झायमर’ नावाचा आजार दाखवण्यात आला आहे. हा आजार इतका प्रबळ होत जातो की शेवटी अभिनेत्रीला सगळं काही अगदी कुटुंब आणि प्रेम विसरण्याची परिस्थितीला सामोरे जाते. पण तुम्हाला माहिती आहे का? हा आजार नक्की असतो तरी काय?

‘Kantara Chapter 1’च्या नावासोबत झळकतोय ऋतिक रोशनचा फोटो, चित्रपट लवकरच प्रेक्षकांच्या भेटीला

अल्झायमर म्हणजे काय?

अल्झायमर हा न्यूरोडीजेनेरेटिव्ह आजार आहे. यात मेंदूतील न्यूरॉन्स (पेशी) हळूहळू नष्ट होऊ लागतात, दाह वाढतो आणि त्यामुळे स्मरणशक्ती तसेच मानसिक कार्यक्षमता कमी होत जाते. हा आजार मुख्यत्वे डिमेंशियाचा सर्वात सामान्य प्रकार आहे. डिमेंशियामध्ये माणसाची विचारशक्ती, निर्णयक्षमता, भाषा वापरण्याची क्षमता आणि दैनंदिन जीवनातील कार्ये पार पाडण्याची ताकद प्रभावित होते.

कारणे आणि धोके (Causes & Risk factors)

अल्झायमरमध्ये मेंदूत अमायलॉइड प्लॅक आणि टाऊ टँगल्स नावाचे प्रथिनांचे गुंते तयार होतात. हे गुंते न्यूरॉन्समधील संपर्क कमी करतात आणि पेशींचा मृत्यू घडवतात. वय हे याचे सर्वात मोठे कारण मानले जाते. विशेषतः ६५ वर्षांनंतर धोका वाढतो. याशिवाय, आनुवंशिक कारणे (APOE ε4 जीन), मेंदूवरील दुखापत, स्ट्रोक, मधुमेह, उच्च रक्तदाब, उच्च कोलेस्टेरॉल, व्यायामाचा अभाव, चुकीचा आहार आणि झोपेची कमतरता हे धोके वाढवतात.

लक्षणे (Symptoms)

हा आजार हळूहळू वाढतो. सुरुवातीला अलीकडच्या गोष्टी विसरणे, वस्तूंची जागा न ओळखणे किंवा परिचितांची नावे विसरणे अशी लक्षणे दिसतात. जसजसा आजार प्रगती करतो तसतशी भाषा वापरण्यात अडचण, निर्णय घेण्याची असमर्थता, ओळखीची ठिकाणे न ओळखणे, व्यक्तिमत्वात बदल, मूड स्विंग्स, भ्रम आणि सामाजिक अंतर अशी लक्षणे दिसतात. शेवटच्या टप्प्यात रुग्णाला स्वतःच्या दैनंदिन गरजा—अंघोळ, जेवण, स्वच्छतासुद्धा पार पाडता येत नाहीत.

निदान (Diagnosis)

अल्झायमरचे निदान मुख्यतः लक्षणे, रुग्णाचा व कुटुंबाचा इतिहास, आणि न्यूरोसायकॉलॉजिकल चाचण्या यावर आधारित असते. मेंदूचे MRI किंवा CT स्कॅन करून त्यातील बदल तपासले जातात. अलीकडे रक्त चाचण्या आणि CSF (Cerebrospinal fluid) तपासण्यांद्वारे amyloid आणि tau प्रथिने शोधण्याचे प्रयोग सुरू झाले आहेत. FDA ने अलीकडेच amyloid रक्त तपासणीस मान्यता दिली आहे, ज्यामुळे निदान सोपे होणार आहे.

उपचार आणि व्यवस्थापन (Treatment & Management)

अल्झायमरचा सध्या कायमस्वरूपी इलाज नाही. मात्र काही औषधे उपलब्ध आहेत जी लक्षणे नियंत्रित करतात किंवा आजाराची गती कमी करतात. उदाहरणार्थ, Lecanemab (Leqembi®) आणि Donanemab (Kisunla®) ही औषधे amyloid जमा कमी करण्याचा प्रयत्न करतात. याशिवाय, नियमित व्यायाम, संतुलित आहार, चांगली झोप, ताण कमी करणे, सामाजिक संवाद आणि मेंदूला सक्रिय ठेवणारे उपक्रम हे उपाय रुग्णासाठी मदतकारक ठरतात.

गरब्याची रात्र गाजणार! मालाड इनऑर्बिट मॉलमध्ये रंगणार कीर्ती सागाथियाच्या मधुर आवाजाचा मेळा

नवीन संशोधन (Current Research & Innovations)

सध्या amyloid रक्त चाचण्यांवर भर दिला जात आहे, ज्यामुळे खर्च कमी होईल आणि निदान सोपे होईल. amyloid व tau प्रथिनांवर लक्ष केंद्रित करणारी नवीन औषधे प्रायोगिक टप्प्यात आहेत. याशिवाय, मशीन लर्निंग व एआयच्या मदतीने MRI इमेजेसमधून अल्झायमरचा पूर्वटप्प्यात शोध घेण्यावर संशोधन चालू आहे. एकूणच, अल्झायमर हा फक्त स्मरणशक्ती हरवण्याचा आजार नाही तर तो व्यक्तिमत्व, नाती आणि जीवनशैली पूर्णपणे बदलणारा विकार आहे. जागरूकता, योग्य निदान आणि कुटुंबाचा आधार हेच रुग्णासाठी सर्वात महत्त्वाचे ठरतात.