Panchakarma Treatment: शरीरातील अंतर्गत शुद्धीसाठी वरदान आहे ‘पंचकर्म’; जाणून काय आहे प्रक्रिया?

अनियमित दिनचर्या आणि असंतुलित आहारामुळे कमी वयातच अनेक लोक तणाव आणि विविध आजारांनी ग्रस्त होतात. तसेच, प्रदूषणामुळे शरीरात विषारी घटक जमा होतात.

Panchakarma Treatment:  भारतीय आयुर्वेद ही एक अशी आरोग्य प्रणाली आहे, ज्याने संपूर्ण जगाला अनमोल देणगी दिली असून, अनेक लोकांच्या जीवनशैलीत बदल घडवला आहे. आयुर्वेद केवळ रोगांचे उपचार करत नाही तर त्यापासून संरक्षण करण्यासही महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतो. यासाठी आयुर्वेदात एक प्रमुख शाखा आहे – पंचकर्म, ज्याच्या माध्यमातून शरीरातील विषारी घटक बाहेर काढले जातात आणि शरीर शुद्ध केले जाते. चला जाणून घेऊया पंचकर्म म्हणजे काय आणि त्याचे फायदे काय आहेत.

पंचकर्म म्हणजे काय?

आयुर्वेदातील सर्वात महत्त्वाची शाखा म्हणजे पंचकर्म. पंचकर्म या शब्दाचा अर्थ पाच प्रक्रिया असा आहे, ज्या शरीराच्या शुद्धीसाठी केल्या जातात. पंचकर्म ही एक उपचार पद्धती आहे, ज्यामध्ये पाच प्रकारच्या आयुर्वेदिक पद्धतींचा समावेश असतो. या उपचारात औषधी तेल, काढे आणि इतर आयुर्वेदिक जडीबुटींचा  वापर करून शरीरातील अशुद्धता बाहेर टाकली जाते.

पंचकर्मातील दोन मुख्य प्रक्रिया

पंचकर्मामध्ये मुख्यतः तेल मालिश आणि उष्ण उपचार (सिकाई) केले जातात. या दोन्ही प्रक्रिया शरीरातील विषारी घटक बाहेर टाकण्यास मदत करतात. पंचकर्माच्या माध्यमातून विविध औषधी तेल आणि उष्ण प्रक्रिया पाच वेगवेगळ्या प्रकारांनी वापरल्या जातात.

Kiss Day 2025: किस डे का साजरा करतात? जाणून घ्या रोचक तथ्य!

पंचकर्माचे फायदे

• शरीर संपूर्णपणे आतून शुद्ध होते.
• शरीरातील सर्व विषारी पदार्थ बाहेर टाकले जातात.
• चयापचय प्रक्रिया वेगवान होते.
• शरीरातील विषारी घटक निघून गेल्याने वजन कमी होते.
• पचनक्रिया सुधारते.
• शरीरातील सर्व अवरोध (ब्लॉकेज) दूर होतात.
• रोगप्रतिकारक शक्ती (इम्युनिटी) वाढते.

पंचकर्माच्या पाच महत्त्वाच्या प्रक्रिया

१. वमन (Vamana)

या प्रक्रियेमध्ये रुग्णाला औषधी तेलाची मालिश केली जाते आणि काही औषधयुक्त तेल पिण्यास दिले जाते. यानंतर विशिष्ट औषधांचा काढा दिला जातो, ज्यामुळे रुग्णाला उलटी होते आणि शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर निघून जातात. वजन वाढणे, दमा (अस्थमा), ऍसिडिटी यांसारख्या समस्यांसाठी ही प्रक्रिया प्रभावी ठरते.

२. विरेचन (Virechana)

या उपचाराद्वारे आतड्यांची शुद्धी केली जाते. उलटीच्या ऐवजी मलमार्गाद्वारे विषारी घटक बाहेर काढले जातात. पांडुरोग (पीलिया), कोलाइटिस, सीलिएक रोग यांसारख्या आजारांमध्ये विरेचन प्रक्रिया केली जाते.

शरीर हायड्रेट ठेवण्यासाठी सकाळी उठल्यानंतर प्या ‘कोकम चीया सीड्स ज्युस’, पचनक्रिया राहील निरोगी

३. बस्ती (Basti)

बस्ती ही एनीमा प्रक्रिया आहे, ज्यामध्ये औषधयुक्त काढे, तेल, तूप किंवा दूध यांचा उपयोग करून मलाशयाची शुद्धी केली जाते. यामुळे शरीरातील अंतर्गत अशुद्धता वेगाने बाहेर निघते. संधिवात , मूळव्याध, कब्ज यांसाठी बस्ती प्रभावी आहे.

४. नस्य (Nasya)

ही प्रक्रिया डोके आणि खांद्याच्या भागासाठी केली जाते. यामध्ये विशेष तेलाने सौम्य मालिश आणि उष्ण उपचार केले जातात. डोकेदुखी, केसगळती, अनिद्रा, मज्जासंस्थेचे विकार, क्रोनिक सायनस आणि श्वसनाचे आजार यावर नस्य उपचार उपयुक्त आहे.

५. रक्तमोक्षण (Raktamokshana)

ही प्रक्रिया रक्तशुद्धीकरणासाठी केली जाते. अशुद्ध रक्तामुळे होणाऱ्या आजारांवर रक्तमोक्षण प्रभावी उपाय आहे. सोरायसिस, सूज, फोड-फोडणी यांसारख्या त्वचारोगांमध्ये ही प्रक्रिया केली जाते.

पंचकर्म का करावे?

अनियमित दिनचर्या आणि असंतुलित आहारामुळे कमी वयातच अनेक लोक तणाव आणि विविध आजारांनी ग्रस्त होतात. तसेच, प्रदूषणामुळे शरीरात विषारी घटक जमा होतात. पंचकर्माद्वारे हे सर्व विषारी घटक बाहेर टाकले जातात. पंचकर्मानंतर शरीराचे नुकसान होण्याची प्रक्रिया मंदावते. आयुर्वेदानुसार पंचकर्म फक्त शरीराचीच नाही, तर मनाचीही शुद्धी करते.