भूतकाळातून संदेश की परग्रहवासीयांचा सिग्नल? शास्त्रज्ञांनी केला ‘या’ मोठ्या रहस्याचा उलगडा

अंतराळात अनेक रहस्यमय घटना घडत असतात, ज्या शास्त्रज्ञांसाठी गूढ असतात. अशाच एका विचित्र रेडिओ सिग्नलचा अखेर उलगडा करण्यात आला आहे. हा सिग्नल गेल्या दशकभरापासून वैज्ञानिकांच्या अभ्यासाचा विषय ठरला होता.

नवी दिल्ली : अंतराळात अनेक रहस्यमय घटना घडत असतात, ज्या शास्त्रज्ञांसाठी गूढ असतात. अशाच एका विचित्र रेडिओ सिग्नलचा अखेर उलगडा करण्यात आला आहे. हा सिग्नल गेल्या दशकभरापासून वैज्ञानिकांच्या अभ्यासाचा विषय ठरला होता. आता, संशोधनाद्वारे सिद्ध झाले आहे की हा सिग्नल एका दुहेरी तारा प्रणालीतून (बायनरी सिस्टीम) येतो, जिथे एक मरणारा पांढरा बटू तारा आणि त्याचा साथीदार लाल बटू तारा एकमेकांभोवती फिरत आहेत. हा शोध तार्‍यांच्या शेवटच्या टप्प्याविषयी समजण्याची पद्धत पूर्णपणे बदलू शकतो.

रेडिओ सिग्नल कसा सापडला?

हा सिग्नल ऑस्ट्रेलियातील सिडनी विद्यापीठातील खगोलशास्त्रज्ञ आयरिस डी रुइटर आणि त्यांच्या संशोधकांनी शोधला आहे. लो फ्रिक्वेन्सी ॲरे (LOFAR) दुर्बिणीच्या डेटाचा अभ्यास करून हा शोध लावण्यात आला. LOFAR ही जगातील सर्वात मोठी रेडिओ दुर्बीण आहे, जी कमी वारंवारतेचे रेडिओ सिग्नल टिपण्यास सक्षम आहे. विशेष म्हणजे, हा सिग्नल 2015 मध्ये प्रथमच आढळला होता. त्यानंतर अनेक वेळा त्याच दिशेने अशाच प्रकारचे सिग्नल आल्याची नोंद झाली. हे रेडिओ सिग्नल दर दोन तासांनी पुनरावृत्ती होतात आणि काही सेकंदांपासून काही मिनिटांपर्यंत टिकतात.

जागतिक घडामोडी संबंधित बातम्या वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा : कोण आहे ‘हा’ मुलगा? ज्याने 3 आठवडे आधीच केली होती म्यानमारच्या भूकंपाची भविष्यवाणी

या रेडिओ सिग्नलचा स्रोत काय आहे?

शास्त्रज्ञांच्या निरीक्षणानुसार, हा सिग्नल ILTJ1101 या दुहेरी तारा प्रणालीतून येतो, जी पृथ्वीपासून 1,600 प्रकाशवर्षे अंतरावर स्थित आहे.

ही प्रणाली दोन ताऱ्यांनी बनलेली आहे:

1. पांढरा बटू (White Dwarf) – हा एक मरणारा तारा आहे, जो आयुष्याच्या शेवटच्या टप्प्यात पोहोचला आहे.
2. लाल बटू (Red Dwarf) – हा एक लहान, कमी तापमानाचा तारा आहे, जो अजूनही सक्रिय आहे.

रेडिओ सिग्नल तयार होण्याचे कारण

जेव्हा पांढरा बटू आपल्या साथीदार लाल बटू ताऱ्याच्या अत्यंत जवळून फिरतो, तेव्हा त्याच्या शक्तिशाली चुंबकीय क्षेत्राचा परिणाम लाल बौना ताऱ्यावर होतो. त्यामुळे या प्रक्रियेमध्ये तीव्र रेडिओ लहरी उत्सर्जित होतात. शास्त्रज्ञांनी असे आढळून काढले की ही दोन्ही तारे दर 125.5 मिनिटांनी एकमेकांभोवती प्रदक्षिणा घालतात, त्यामुळे दर दोन तासांनी नियमित रेडिओ सिग्नल दिसतो.

हा सिग्नल ‘फास्ट रेडिओ बर्स्ट’ (FRB) प्रमाणे आहे का?

‘फास्ट रेडिओ बर्स्ट’ (FRB) हे देखील रहस्यमय रेडिओ सिग्नल असतात, पण त्यात आणि या नव्या सिग्नलमध्ये महत्त्वाचा फरक आहे. FRB फक्त काही मिलिसेकंद टिकतो, तर हा नवीन सिग्नल काही सेकंदांपासून काही मिनिटांपर्यंत चालतो. त्यामुळे याचे स्वरूप वेगळे असून, हे ताऱ्यांमधील चुंबकीय प्रभावाचे परिणाम असू शकतात, असे शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे.

शास्त्रज्ञांचा पुढील अभ्यास

या बायनरी प्रणालीचा अधिक सखोल अभ्यास करण्यासाठी अमेरिकेतील मल्टीपल मिरर टेलिस्कोप (MMT) आणि टेक्सासमधील मॅकडोनाल्ड वेधशाळेचा वापर करण्यात आला. या दुर्बिणींनी असे दर्शवले की लाल बटू अत्यंत वेगाने पुढे-मागे हालचाल करत आहे, याचा अर्थ त्याच्यावर पांढऱ्या बटूचा गुरुत्वाकर्षण प्रभाव आहे. शास्त्रज्ञांनी प्रकाश तरंगलांबींमध्ये विभागून निरीक्षण करून हे सिद्ध केले की हा सिग्नल खरोखरच या दोन तारांमधील परस्परसंवादामुळे तयार होत आहे.

या शोधाचे महत्त्व

हा शोध खगोलशास्त्राच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचा आहे कारण तो ताऱ्यांच्या जीवनातील अंतिम टप्प्यांविषयी अधिक माहिती देतो. शास्त्रज्ञांना आता पांढऱ्या बटू ताऱ्यांचे चुंबकीय क्षेत्र आणि त्याचा इतर तारांवर होणारा प्रभाव अधिक स्पष्टपणे समजेल.

जागतिक घडामोडी संबंधित बातम्या वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा : कोहिनूर हिरा भारताला परत मिळणार? ब्रिटनच्या ‘या’ महत्त्वपूर्ण निर्णयानंतर चर्चेला उधान

गेल्या दशकभरापासून रहस्यमय वाटणाऱ्या या रेडिओ सिग्नलच्या स्रोताचा अखेर उलगडा झाला आहे. एका पांढऱ्या बटू ताऱ्याच्या चुंबकीय प्रभावामुळे हा सिग्नल तयार होत असल्याचे सिद्ध झाले आहे. हा शोध केवळ अंतराळविज्ञानात नव्या दिशेने वाटचाल करणारा नाही, तर भविष्यात अशाच इतर रहस्यमय रेडिओ सिग्नलच्या उकलासाठी मार्गदर्शक ठरेल. त्यामुळे हा एक महत्त्वाचा टप्पा मानला जात आहे, जो अंतराळातील रहस्यांवर नव्या पद्धतीने प्रकाश टाकतो.