जाणून घ्या टिळकांचे प्रेरणस्थान असणाऱ्या मानाच्या सोलापूर ‘आजोबा गणपतीचा’ वैभवशाली इतिहास

लोकमान्य टिळकांनी आजोबा गणेशाच्या प्रेरणेने स्वातंत्र्यपूर्व काळात सार्वजनिक गणेशोत्सव सुरू केला. म्हणजेच आपल्या देशातील पहिला सार्वजनिक गणेशोत्सव म्हणजे श्रद्धानंद समाजाचा आजोबा गणेश. या सार्वजनिक गणेश उत्सव मंडपात गणपती प्राणप्रतिष्ठा होऊन 139 वर्षे झाली आहेत.

सोलापूर : लोकमान्य टिळकांनी आजोबा गणेशाच्या प्रेरणेने स्वातंत्र्यपूर्व काळात सार्वजनिक गणेशोत्सव सुरू केला. म्हणजेच आपल्या देशातील पहिला सार्वजनिक गणेशोत्सव म्हणजे श्रद्धानंद समाजाचा आजोबा गणेश. या सार्वजनिक गणेश उत्सव मंडपात गणपती प्राणप्रतिष्ठा होऊन 139 वर्षे झाली आहेत. लोकमान्य टिळक 1885 मध्ये सोलापुरात आले, लोकमान्य टिळक सी.ए. आप्पासाहेब हे वराड यांचे जवळचे मित्र होते आणि त्यांनी सुंदर ‘इंद्र भुवन’ बांधले जे आज सोलापूर महानगरपालिका आहे.

लोकमान्य टिळकांचे प्रेरणस्थान

लोकमान्य टिळक सोलापुरात आले तेव्हा ते आप्पासाहेब वराड यांच्या निवासस्थानी राहिले. अप्पासाहेब वरद लोकमान्य टिळक यांच्या हस्ते जुने फौजदार चावडी यांना सुपारी देण्यात आली या कार्यक्रमासाठी श्रद्धानंद समाज सदस्य का. पेठेतील आजोबा गणपती पाहून आणि नागरिकांची गर्दी जमवून लोकमान्य टिळकांना सार्वजनिक गणेशोत्सवाची कल्पना सुचली, असे जुन्या पिढीचे म्हणणे आहे. शुक्रवार पीठावरील पानसुपारी कार्यक्रम लोकमान्य टिळकांनी 1893 मध्ये सार्वजनिक गणेशोत्सव सुरू केला.

हे देखील वाचा : डोडीतालमध्ये आहे भगवान गणेशाचे जन्मस्थान; माता अन्नपूर्णाचे मंदिर आणि तलावाचे खोल रहस्य

स्वातंत्र्यपूर्व काळात आजोबा गणपतीची महती

स्वातंत्र्यपूर्व काळात आजोबा गणपती मंडळ इंग्रजांशी लढण्यासाठी संघटित बळ पुरवत होते. तसेच आज हे मंडळ राष्ट्रीय एकात्मता वाढविण्यासाठी कार्यक्रम राबवत आहे. कोरोनामुळे गेल्या दोन वर्षात बाप्पाच्या उत्सवाला विराम मिळाला होता, मात्र यंदा मंडळाने सर्वतोपरी प्रयत्न करण्याचे ठरवले असून गणेशभक्तांमध्ये असाच उत्साह पाहायला मिळत आहे.

टिळकांना प्रेरणा

पुण्यातील सार्वजनिक गणेशोत्सव 1893 मध्ये सुरू झाला असला तरी त्यापूर्वीही काही ठिकाणी गणेशोत्सव साजरा केला जात होता, त्यापैकी एक सोलापूरचा आजोबा गणपती होता. पुण्यातील सार्वजनिक उत्सवापूर्वी बसवले जाणारे हे गणपती सोलापूरकरांचे मानाचे गणपती म्हणून ओळखले जातात. सोलापूरकरांची शान असलेला हा गणेशोत्सव आज 139 व्या वर्षात पदार्पण करत आहे.

हे देखील वाचा : जगातील एक ‘असा’ देश जिथे लाकडी पेटीत लपवून ठेवतात गणपतीची मूर्ती; जाणून घ्या यामागची रंजक कथा

उत्सव प्रत्यक्षात कसा सुरू झाला?

हा उत्सव प्रत्यक्षात कसा सुरू झाला याबद्दल आज फारशी माहिती उपलब्ध नाही. पण 1892 मध्ये लोकमान्य टिळक सोलापूरला आले तेव्हा ते तत्कालीन दादाजी गणपती मंडळाच्या स्वातंत्र्यसैनिकांच्या संपर्कात आले. तेथील अनेक कामगार गणेशोत्सवाच्या माध्यमातून स्वातंत्र्य चळवळीत सक्रिय झाले होते. टिळकांना संघटना आणि स्वातंत्र्य चळवळीची प्रेरणा गणेशोत्सवाच्या माध्यमातून सोलापूरसारख्या ठिकाणी भेटीतून मिळाल्याचे यावरून दिसून येते.

परंपरेचा आदरणीय आजोबा गणपती

सोलापुरातील श्री श्रद्धानंद समाजाच्या सार्वजनिक आजोबा गणपतीला मोठा इतिहास आहे. सोलापुरात आजोबा गणपतीच्या स्थापनेला 139 वर्षे पूर्ण झाली आहेत. 1885 मध्ये, जुन्या पिढीतील प्रमुख कामगार आणि कुटुंबातील विविध सदस्यांनी एकत्र येऊन सार्वजनिक आजोबा गणपतीची स्थापना केली. आजोबा गणेशाची पहिली मूर्ती शिल्पकार निलप्पा उजळंबे, अद्वयप्पा माळगे आणि आवटे यांनी साकारली.