अंतराळात जन्म देणे शक्य आहे का (फोटो सौजन्य - Google Gemini AI)
मंगळ मोहिमा आणि अंतराळात मानवी वसाहतींच्या योजना जसजशा गती घेत आहेत तसतसा एक मोठा प्रश्न उपस्थित होत आहे तो म्हणजे मानव अंतराळात गर्भधारणा करू शकतो का? शून्य गुरुत्वाकर्षण आणि वैश्विक किरणोत्सर्गासारख्या परिस्थितीत सुरक्षितपणे बाळाला जन्म देणे शक्य आहे का? वैज्ञानिक संशोधन आता या दिशेने अधिकाधिक खोलवर करण्यात येत आहे, कारण अंतराळात जीवन सुरू करणे हे केवळ तांत्रिक नाही तर एक जैविक आणि नैतिक आव्हानदेखील आहे.
आपल्यापैकी बहुतेक जण जन्मापूर्वी आपल्याला कोणत्या धोक्यांमधून जावे लागते याबद्दल क्वचितच विचार करतात. उदाहरणार्थ, सुमारे दोन तृतीयांश मानवी भ्रूण टिकत नाहीत आणि बहुतेक भ्रूण पहिल्या काही आठवड्यात नष्ट होतात, बहुतेकदा स्त्रीला ती गर्भवती असल्याचे कळण्यापूर्वीच, त्यामुळे अंतराळात हे कितपत शक्य होऊ शकते हा प्रश्नच आहे (फोटो सौजन्य – Google Gemini AI)
काय सांगतो अभ्यास
नॅशनल इस्टिट्यूट ऑफ हेल्थने केलेल्या अभ्यासानुसार, गर्भधारणा ही जैविक टप्प्यांची मालिका म्हणून समजली जाऊ शकते. प्रत्येक टप्पा योग्य क्रमाने घडला पाहिजे आणि प्रत्येक टप्पा यशस्वी होण्याची विशिष्ट शक्यता असते. पृथ्वीवर, क्लिनिकल संशोधन आणि जैविक मॉडेल्स वापरून या संभाव्यतेचा अंदाज लावता येतो, परंतु अंतराळात ते थोडे कठीण आहे. लीड्स विद्यापीठाचे अरुण व्हिव्हियन होल्डन यांनी याचा तपास केला, ज्यामुळे बरेच काही उघड झाले.
अंतराळात बाळाला जन्म देणे शक्य?
सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षण, म्हणजेच अंतराळ उड्डाणादरम्यान जवळजवळ वजनहीनतेची स्थिती, गर्भधारणा अधिक कठीण करेल, परंतु गर्भ तयार झाल्यानंतर गर्भवती राहण्यास कदाचित फारसा अडथळा निर्माण करणार नाही. तथापि, शून्य गुरुत्वाकर्षणात नवजात बाळाला जन्म देणे आणि त्याची काळजी घेणे हे खूप कठीण असेल. शेवटी, अवकाशात काहीही स्थिर राहत नाही. द्रव तरंगतात. लोक देखील तरंगतात. यामुळे बाळाला जन्म देणे आणि त्याची काळजी घेणे ही पृथ्वीपेक्षा खूपच कठीण आणि गुंतागुंतीची प्रक्रिया बनते.
कशी असते स्थिती
यासोबतच, गर्भ आधीच गर्भाशयात सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणासारख्या स्थितीत विकसित होत आहे. तो गर्भाशयाच्या आत ‘अ‍ॅम्निओटिक द्रवपदार्थात’ सुरक्षित आणि गादीच्या स्थितीत तरंगतो. खरं तर, अंतराळवीर वजनहीनतेचा अनुभव घेण्यासाठी डिझाइन केलेल्या पाण्याच्या टाक्यांमध्ये अंतराळात फिरण्यासाठी देखील प्रशिक्षण घेतात. अशा प्रकारे, गर्भाशय आधीच गर्भाला सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणासारख्या स्थितीचा अनुभव देते.
Dinvishesh : ‘स्वराज्य’नारा देणारे लोकमान्य बाळा गंगाधर टिळक यांचा जन्म; जाणून घ्या 23 जुलैचा इतिहास
काय आहेत धोके?
गर्भधारणा जसजशी पुढे जाते तसतसे धोकेदेखील बदलतात. पहिल्या तिमाहीच्या अखेरीस गर्भ वेगाने वाढतो आणि वैश्विक किरण गर्भाशयाच्या स्नायूंवर आदळण्याची शक्यता वाढते, ज्यामुळे अकाली प्रसूती होऊ शकते.
पृथ्वीवरही बाळंतपणादरम्यान धोके आहेत, परंतु अवकाशात ते खूपच गंभीर आहेत. जन्मानंतर, नवजात बाळाला सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणात शारीरिक समन्वय विकसित करण्यात देखील अडचण येते, ज्यामुळे डोके उचलणे, बसणे आणि चालणे यासारख्या क्रियाकलापांवर परिणाम होऊ शकतो. तसेच, वैश्विक किरणांच्या दीर्घकाळ संपर्कामुळे मेंदूवर कायमचे परिणाम होऊ शकतात, ज्यामुळे आकलनशक्ती, स्मृती, वर्तन आणि दीर्घकालीन आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होण्याची शक्यता असते.
