फोटो सौजन्य- istock
शरद ऋतूत महत्त्वाचे सण म्हणजे नवरात्रोत्सव, दसरा, कोजागिरी पौर्णिमा, धनत्रयोदशी, नरक चतुर्दशी, लक्ष्मीपूजन, बलिप्रतिपदा, पाडवा, भाऊबीज… असे येतात. सुरुवात होते आश्विन शुद्ध प्रतिपदेपासून, म्हणजे घटस्थापनेपासून. आदिमाया, आदिशक्तीच्या उपासनेचे नऊ दिवस म्हणजे नवरात्रींचा उत्सव. या उत्सवाची रंगत सर्व उत्सवांपेक्षा वेगळी आहे. घरात, मंदिरात, मंडपात दुर्गामातेची प्रतिष्ठापना करतात. या उत्सवाचा संबंध थेट बळिराजाच्या कष्टाशी आहे, कष्टकरी शेतकऱ्यांच्या साध्याभोळ्या संस्कृतीशी आहे. घटस्थापना म्हणजे बीजपरीक्षण! वावरात जी पिकं घेतली जातात, त्यापासून अन्नधान्य मळतं. त्या काळ्या आईच्या उपकारांची जाणीव ठेवणं, कृषिवलांचे ऋण मान्य करणं, कृतज्ञता मानणं, धन्यवाद देणं म्हणून हे नऊ दिवस! नवरात्रीच्या नऊ दिवसांमध्ये आदिशक्ती दुर्गेच्या नऊ रुपांची पूजा केली जाते. मातेची ही नऊ रूपे नवदुर्गा म्हणून ओळखली जातात. नवरात्रीच्या नऊ दिवसांत दुर्गा देवीच्या नऊ रूपांची पूजा केली जाते, पहिली शैलपुत्री, दुसरी ब्रह्मचारिणी, तिसरी चंद्रघंटा, चौथी कुष्मांडा, पाचवी स्कंदमाता, सहावी कात्यायनी, सातवी कालरात्री, आठवी महागौरी आणि नववी सिद्धिदात्री.
शैलपुत्री देवी
नवरात्रीची सुरुवात देवी शैलपुत्रीच्या पूजेने होते ज्याला पर्वताची कन्या म्हणूनही ओळखले जाते कारण संस्कृतमध्ये कन्या म्हणजे ‘पुत्री’ आणि पर्वत म्हणजे ‘शैल’ (शैल+पुत्री = शैलपुत्री). ती नंदी नावाच्या पांढऱ्या बैलावर स्वार होते आणि तिच्या एका हातात त्रिशूल आणि दुसऱ्या हातात कमळ आहे. या दिवशी भक्त देवी शैलपुत्रीला शुद्ध देशी तूप किंवा त्यापासून बनवलेले अन्न अर्पण करतात जेणेकरून त्यांना निरोगी आयुष्याचा आशीर्वाद मिळेल. तिचा आवडता रंग पांढरा आहे.
देवी ब्रह्मचारिणी
नवरात्रीच्या दुसऱ्या दिवशी भक्त देवी ब्रह्मचारिणीची पूजा करतात. ज्याला भक्ती आणि तपश्चर्येची जननी म्हणूनही ओळखले जाते तिच्या आशीर्वादासाठी साखरेचे पदार्थ अर्पण करून. हे रूप देवी
पार्वतीचे प्रतीक आहे जेव्हा ती भगवान शिवाला प्रसन्न करण्यासाठी अनेक वर्षे गहन ध्यानात गुंतलेली होती. तिच्या उजव्या हातात जपमाळ (रुद्राक्ष माळ) आणि डाव्या हातात कमंडलू असलेली पांढरी वस्त्रे सजलेली आहेत. तिचा आवडता रंग लाल आहे.
हेदेखील वाचा- नवरात्रीमध्ये देवीची पूजा करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या साहित्याची यादी जाणून घ्या
चंद्रघंटा देवी
तिसर्‍या दिवशी भक्त चंद्रघंटा देवीची पूजा करतात, ज्याला राक्षसांचा नाश केला जातो. तिला 10 हात आहेत आणि त्यापैकी नऊ हातात त्रिशूळ, गदा, धनुष्य, बाण, कमळ, तलवार, घंटा आणि एक पाण्याचे भांडे आहे आणि एक हात तिच्या भक्तांना आशीर्वाद देणारी अभय मुद्रामध्ये आहे. तिच्या कपाळावर अर्धचंद्र आहे, म्हणूनच तिला चंद्रघंटा म्हणतात. ती वाघावर स्वार होते आणि तिचा आवडता रंग शाही निळा आहे. असे मानले जाते की, भक्तांनी तिला खीर अर्पण केल्यास ती त्यांचे सर्व दुःख दूर करते.
कुष्मांडा देवी
नवरात्रीच्या चौथ्या भक्त देवी कुष्मांडाची पूजा करतात. ज्याला कॉस्मिक एगची देवी म्हणूनही ओळखले जाते. तिने तिच्या दिव्य आणि तेजस्वी हास्याने जग निर्माण केल्याचा दावा केला जातो. तिला आठ हात असून ती सिंहावर स्वार होते. यावेळी, भक्त तिला मालपुआ देतात जे तिचे आवडते
खाद्य मानले जाते. तिचा आवडता रंग पिवळा आहे.
हेदेखील वाचा- नवरात्रीपासून दिवाळीपर्यंत, ऑक्टोबरमध्ये सण कधी आहेत? जाणून घ्या संपूर्ण यादी
देवी स्कंदमाता
पंचमी किंवा मातृत्व आणि मुलांची देवी म्हणूनही ओळखली जाणारी, देवी स्कंदमातेची नवरात्रीच्या पाचव्या दिवशी तिच्या भक्तांद्वारे पूजा केली जाते. तिला चार हात आहेत त्यापैकी दोन हातांनी कमळ धारण केले आहे आणि इतर दोन हातांमध्ये पवित्र कमंडलू आणि घंटा आहे. तिला तीन डोळे आणि चमकदार रंग आहे. देवीने भगवान कार्तिकेय किंवा स्कंद आपल्या मांडीवर घेतले आहे म्हणून तिला स्कंदमाता म्हणतात. तिचा आवडता रंग हिरवा आणि तिचे आवडते खाद्यपदार्थ केळी.
देवी कात्यायनी
नवरात्रीच्या सहाव्या दिवशी भक्त देवी शक्तीच्या रूपांपैकी एक ‘कात्यायनी’ किंवा योद्धा देवीची पूजा करतात. तिला चार हात आहेत ज्यात तलवार, ढाल, कमळ आणि त्रिशूळ आहेत. ती सिंहावर स्वार होते. तिचा आवडता रंग राखाडी आहे. भाविक देवीला प्रसाद म्हणून मध अर्पण करून पूजा करतात.
कालरात्री देवी
नवरात्रीचा सातवा दिवस देवी पार्वतीच्या सर्वात उग्र स्वरूपांपैकी एकाला समर्पित आहे, ज्याला कालरात्री म्हणतात, ज्याला काली म्हणूनही ओळखले जाते, ज्याने शुंभ आणि निशुंभ या राक्षसांना मारण्यासाठी तिच्या त्वचेच्या रंगाचा त्याग केला आणि गडद रंग स्वीकारला. ती गाढवावर स्वार
होते. तिला चार हात आहेत आणि तिच्याकडे तलवार, त्रिशूळ आणि एक फास आहे आणि चौथा हात भक्तांना आशीर्वाद देण्यासाठी अभय आणि वरदा मुद्रावर आहे. तिचा आवडता रंग केशरी आहे आणि प्रसाद म्हणून भक्त गूळ देतात.
देवी महागौरी
अष्टमी किंवा नवरात्रीचा आठवा दिवस हा बैल किंवा पांढर्‍या हत्तीवर स्वार होऊन हातात त्रिशूल आणि डमरू घेऊन चार हात असलेली देवी महागौरी यांना समर्पित आहे. तिचा आवडता रंग मोर हिरवा आहे. महागौरीला भाविक नारळ अर्पण करतात.
देवी सिद्धिदात्री
देवी सिद्धिधात्री हे कमळावर विराजमान असलेल्या दुर्गेचे शेवटचे रूप आहे. तिला चार हात आहेत आणि तिच्या हातात गदा, चकती, पुस्तक आणि कमळ आहे. तिचा आवडता रंग गुलाबी आहे. अनैसर्गिक घटनांपासून सुरक्षेसाठी आणि सुरक्षिततेसाठी उग्र देवी तिळावर प्रसन्न होते.
