फोटो सौजन्य- istock
राम, लक्ष्मण आणि सीता वनवासात असताना राजा दशरथ मरण पावला. ही बातमी त्यांच्यापर्यंत पोहोचताच ते तिघेही शोकसागरात बुडाले. तिघांचेही मन दु:खी झाले. आक्रोश करत होते. तो अयोध्येला परत जाऊ शकला नाही. त्यामुळे लवकरात लवकर फाल्गु नदीवर आवश्यक अंत्यसंस्कार पूर्ण करावेत असे तिघांनीही ठरवले. राम आणि लक्ष्मण आवश्यक साहित्य गोळा करण्यासाठी बाहेर पडले, कारण संध्याकाळच्या आधी सर्व काही करायचे होते. हा तो प्रसंग होता जेव्हा सीतेने पहिल्यांदा आणि शेवटचा 4 लोकांना शाप दिला होता. त्यामुळे ते सर्व आजपर्यंत शापित आहेत.
सीतेने फाल्गु नदीच्या काठावर शोक करणाऱ्या राम आणि लक्ष्मणांची काळजी घेतली. तो म्हणाला, रघुनंदन, तू नदीच्या काठावरच अंत्यसंस्कार कर. भाऊंनी स्वतःवर नियंत्रण ठेवले आणि साहित्य गोळा करायला निघाले.
विधीची वेळ जात होती, सीता काळजीत होती
कित्येक तास निघून गेले. दोन्ही भाऊ परतले नाहीत. वेळ संपत चालली होती. सीतेचे डोळे सूर्याची हालचाल पाहत होते. दुपार संपणार होती. सूर्य उगवत होता. म्हणजे लवकरच संध्याकाळ होणार होती. संध्याकाळ झाली असती तर विधीची वेळ निघून गेली असती.
हेदेखील वाचा- Chanakya Niti: जीवनात यशस्वी होण्यासाठी या गोष्टींकडे द्या लक्ष
मग सीतेने ठरवले
अशा स्थितीत सीतेने ठरवले की ती आपल्याजवळ असलेल्या साहित्यानेच हा विधी करणार आहे. सीतेने फाल्गु नदीत स्नान केले. गाईचे दूध पाजले. मग केतकीचे फूल उपटले. यानंतर वटवृक्षाचे एक पान. त्यांनी हवन केले. नंतर मातीचा दिवा लावला. सीतेने प्रसाद देताच तिला आकाशातून वाणी ऐकू आली, “सीता तुला आशीर्वाद दे. मला हे मान्य आहे.”आवाज राजा दशरथाचा होता.
तेवढ्यात राजा दशरथच्या आवाजात आकाशातून आवाज आला
सीतेला काहीसे आश्चर्य वाटले. मग त्यांना पुन्हा राजा दशरथाचा आवाज ऐकू आला, “हो, सीता, मी दशरथ आहे, तू संस्कार पूर्ण केलेस.” तेव्हा सीतेने शंका व्यक्त केली, “तुझे दोन्ही पुत्र येथे उपस्थित नाहीत. मी विधी पूर्ण केला यावर त्यांचा विश्वास बसणार नाही.” दशरथाने उत्तर दिले, “तो करेल कारण इथे पाच साक्षीदार आहेत.”
हेदेखील वाचा- द्रौपदीच्या काली बनण्याची अद्भुत कथा जाणून घेऊया
सीतेला शंका का आली?
तेव्हा राजा दशरथने सांगितले की हे पाच साक्षीदार म्हणजे फाल्गु नदी, अग्नी, गाय, वट आणि केतकी फूल. तुम्ही फाल्गु नदीत स्नान केले. दिवा पेटवला, गाईचे दूध घेतले, केतकीचे फूल उपटले. वटवृक्षाचे एक पान घेतले. पण तरीही सीता साशंक होती.
मग राम आणि लक्ष्मण परत आले… मग काय झाले
बरं, राम आणि लक्ष्मण परत आले तेव्हा जवळजवळ संध्याकाळ झाली होती. जेव्हा सीतेने त्याला सांगितले की आपण अंतिम संस्कार केले, तेव्हा त्याचा विश्वास बसला नाही. साहित्य नसताना एवढ्या मर्यादित साधनांमध्ये अंत्यसंस्कार कसे करता येतील, असा प्रश्न दोन्ही भावांना पडला. तेव्हा सीता म्हणाली, “माझ्याकडे पाच साक्षीदार आहेत.” रामाने फाल्गु नदीला विचारले.
आणि मग सगळे काय म्हणाले की सीता नशा झाली?
रामाने विचारले, “हे पूज्य फाल्गु, मला सांगा, सीतेने विधी पूर्ण केला का?” “नाही, मी नाही” असे उत्तर मिळाले. सीता नि:शब्द आहे. मग गाईला विचारले. त्यानेही स्पष्ट नकार दिला. आता केतकीची पाळी होती, तिथेही स्पष्ट नकार आला होता. सीता आता धीर गमावत होती.
निदान अग्नी तिला साथ देईल असा तिचा विश्वास होता, पण त्यानेही नकार दिल्यावर सीता अक्षरशः आतून किंचाळली. आता फक्त वटवृक्ष उरला आहे. रामाने त्याला तोच प्रश्न विचारला, “आदरणीय बन्याना सांगा, माझ्या पत्नीने विधी पूर्ण केले का?” “होय, पूर्ण झाले” असे उत्तर मिळाले. एकदम केले. तुझे वडील समाधानी होते.”
मग ती रामावरही रागावली
आता सीतेला थोडा आधार मिळाला, तिने आपल्या पतीला विचारले, “तुझा आता माझ्यावर विश्वास आहे का? राम अजूनही शांत उभा होता. आता सीतेने काहीशा कडवटपणे विचारले, “याचा अर्थ तुझा अजूनही माझ्यावर विश्वास नाही.” राम म्हणाला, “माझ्याकडे आहे पण कदाचित इतरांना नसेल.” रक्ताचा घोट पिऊन सीतेचा मृत्यू झाला. तिला रामाचा राग आला पण ती शांत राहिली.
तेव्हा रामाला वाटले की आपण चूक केली आहे
आता राम पुन्हा अंत्यविधी करायला बसले होते तेव्हा आकाशातून दशरथाचा आवाज आला, “तू मला पुन्हा का बोलावतोस?” सीतेने हा विधी यापूर्वीच केला आहे. मग रामाने पुन्हा प्रश्न विचारल्यावर दशरथ म्हणाला, “तुझा बायकोवर विश्वास ठेवशील का इतरांवर?” राम शांत झाला. तेव्हा दोन्ही भावांनी सीतेची माफी मागितली. सीतेने त्यांना माफ केले पण सर्वांना नाही.
त्यांना मिळालेल्या शापाने हे चौघे आजही शापित आहेत
त्यानंतर केतकी फूल, फाल्गु नदी, गाय आणि अग्नी यांना शाप दिला. केतकीला शाप दिला होता, “तू लबाड आहेस आणि आता तू कधीही पूज्य होणार नाहीस.” अग्नीवर रागावलेल्या सीतेने त्याला शाप दिला. “अग्निदेव, मी तुला शाप देतो की आतापासून तुला जे काही अर्पण केले जाईल, मग ते शुद्ध असो वा अशुद्ध. तुम्हाला यापुढे ते निवडण्याचा पर्याय नसेल.”
त्याने गायीला शाप दिला, “आता तुला उरलेल्या अन्नावर जगण्याचा शाप मिळेल. तुम्हाला कधीही योग्य अन्न मिळू शकणार नाही. त्याने फाल्गु नदीला फटकारले आणि म्हणाला, “तू लबाड आहेस, आता तू कोरडाच राहशील, तुझ्या आत कधीच जास्त पाणी राहणार नाही, आणि तू कधीही पूर्ण क्षमतेपर्यंत पोहोचू शकणार नाहीस.”
वटवृक्षाला वरदान मिळाले
आता एकट्या सीतेला आधार देणाऱ्या बन्यानची पाळी होती. फक्त वटवृक्ष रामाला म्हणाला, “सीताजींनी अंतिम संस्कार केले आहेत.” सीतेने वटवृक्षाला आशीर्वाद दिला, “तू प्रामाणिकपणा दाखवला आहेस, त्यामुळे तुला अमरत्व प्राप्त होईल, भावी भक्तांद्वारे केल्या जाणाऱ्या विधींसाठी तू नेहमीच मूल्यवान राहशील. तुला पवित्र मानले जाईल.
…त्या दिवशी सीतेला अजून एक गोष्ट समजली
असे म्हणतात की, या शापांचा कायमस्वरूपी परिणाम आजही सर्वांसोबत आहे. मग सीतेलाही वाटले की राम जरी तिच्यावर विश्वास ठेवत असला तरी इतर लोकांच्या बोलण्याने ती प्रभावित झाली आहे. त्यामुळे त्यांना प्रत्येक वेळी लिटमस टेस्टमधून जावे लागेल.
