फोटो सौजन्य - Social Media
पाताळ ही संकल्पना अनेक प्राचीन ग्रंथांमध्ये आढळते, ज्यामध्ये तो पृथ्वीखालील गूढ आणि अंधाऱ्या जागेसंदर्भात वापरला जातो. हिंदू पुराणांमध्ये पाताळाला सहा स्तरांमध्ये विभागलेले मानले आहे – धाताल, नीताल, रत्नाल, सत्याल, भयाल आणि पृथ्वीलोकापेक्षा खालचा प्रपंच. या पाताळात राक्षस, नाग आणि अद्भुत जीव वसतात, अशी श्रद्धा आहे.
वास्तविकदृष्टीने पाहता, विज्ञानाने अशी कोणतीही भौतिक किंवा भौगोलिक पाताळ अस्तित्वात असल्याचे सिद्ध केलेले नाही. पृथ्वीच्या आतले थर क्रस्ट, मेंटल आणि कोअर यांचा अभ्यास भूगर्भशास्त्रात केला जातो. जरी पृथ्वीच्या खोलवर अज्ञात गूढ असू शकतात, तरी पाताळसदृश जागा ही केवळ पुराणकथांमधली गूढ कल्पना आहे. लोककथांमध्ये पाताळाला अनेकदा संपत्ती, रहस्यमय जीव आणि अतीशक्तिशाली सत्ता असलेले स्थान दाखवले गेले आहे. या कल्पनांमुळे पाताळाची संकल्पना अनेक चित्रपट, कथा आणि लोककथेतील कथानकासाठी आधार बनली आहे.
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, पाताळ ही भौतिकदृष्ट्या अस्तित्वात असलेली जागा नाही, पण ती पुराणकथा, मिथक आणि लोकविश्वास यांमुळे आपल्या संस्कृतीत महत्त्वाची भूमिका बजावते. जर तुम्ही “पाताळ” शोधू इच्छित असाल, तर ती तुम्हाला कथांमध्ये आणि कल्पनाशक्तीतच सापडेल. पण एक गोष्ट मात्र सत्य! भारतीय तसेच हिंदू पुराणांमध्ये ज्या गोष्टींचा उल्लेख आहे त्यातील काही गोष्टी आता कुठे बनवल्या गेल्या आहेत. जसे की विमान! अशी ही एक गोष्ट असू शकते जी भविष्यात हवेतून मार्गक्रमण करेल अशी कल्पना हजारो वर्षांपूर्वी कशी केली गेली? हे विचार करण्यासारखे आहे. त्यामुळे पुराणांमध्ये लिहलेल्या गोष्टी हलक्यात घेऊन चालत नाहीत. त्याकाळी आधुनिक तंत्रज्ञानाविषयी लिहले गेले आहे त्यामुळे कादाचित पातळ अशी जागा असावी… पृथ्वीच्या खालच्या थरात नसली तरी ग्रह मंडळात पृथ्वीच्या खालच्या दिशेला असा काही लोक असावा जिथे पाताळाचे स्थान असावे. पण या बाबी सत्यच असतील याचा दावा आम्ही करत नाही पण शक्यता का नाही असू शकत. जेव्हा विमानाचा शोध लागला नव्हता तेव्हा पुराण वाचून लोकांनी विमान या संकल्पनेलाही मिथक मानले असेल.






