तेजस्वी यादवचे नाव घेण्यास राहुल गांधीची टाळाटाळ (फोटो सौजन्य - इन्स्टाग्राम)
राहुल गांधी यांची मतदार हक्क यात्रा १७ ऑगस्ट रोजी सासाराम येथून सुरू झाली. ही यात्रा १७ व्या दिवशी १ सप्टेंबर रोजी गांधी-आंबेडकर मार्च म्हणून संपली. राहुल गांधींच्या ‘मतदार हक्क यात्रा’ने बिहारच्या विरोधी राजकारणात निश्चितच नवीन ऊर्जा निर्माण केली आहे. २३ जिल्हे आणि ५० विधानसभा मतदारसंघांचा समावेश असलेला १६ दिवसांचा, १,३०० किमीचा हा प्रवास १ सप्टेंबर रोजी पाटणा येथे संपला. या प्रवासाचा मुख्य उद्देश विशेष सघन सुधारणा (SIR) प्रक्रियेविरुद्ध जनजागृती करणे हा होता.
यामध्ये ६५ लाख मतदारांची नावे काढून ‘मत चोरी’चे षड्यंत्र रचले जात असल्याचा आरोप विरोधकांनी केला आहे. राहुल गांधी आणि राजद नेते तेजस्वी यादव यांनी या प्रवासात खांद्याला खांदा लावून भाग घेतला. प्रियंका गांधी, अखिलेश यादव, एमके स्टॅलिन, रेवंत रेड्डी, हेमंत सोरेन यांसारखे इंडिया ब्लॉकचे इतर नेतेही सहभागी झाले होते. तेजस्वी कधी ड्रायव्हरच्या भूमिकेत दिसले तर कधी चालत आणि बाईक चालवत होते. राहुल म्हणतात की त्यांना बिहारचा हा प्रवास खूप आवडला.
तेजस्वी यादव यांनी यात्रेदरम्यान अनेक सभांमध्ये उघडपणे आवाहन केले की बिहारच्या लोकांनी राहुल गांधी यांना पंतप्रधान आणि त्यांना अर्थात तेजस्वी यांना मुख्यमंत्री करण्याचे वचन द्यावे. आरा सभेत ते म्हणाले – तेजस्वी पुढे जात आहेत, सरकारचा त्यांना पाठिंबा आहे. तुम्हाला खरा मुख्यमंत्री हवा आहे की डुप्लिकेट? खरं तर, तेजस्वी यांनी नितीशकुमारांना लक्ष्य करून हे म्हटले होते. तेजस्वी यांनी अनेक लोकप्रिय घोषणा केल्या आहेत, ज्या नितीशकुमार नवीन घोषणांच्या नावाखाली राबवत आहेत. यासाठी राजदने नितीशकुमार यांना कॉपीकॅट म्हणायला सुरुवात केली आहे.
आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे तेजस्वी यांनी स्वतः लोकांना मुख्यमंत्री बनवण्याचे आवाहन केले. त्यांनी राहुल यांना पंतप्रधान बनवण्याचे आवाहनही लोकांना केले. अखिलेश यादव यांनीही तेजस्वीला बिहारचा पुढचा मुख्यमंत्री म्हटले. पण, दरम्यान राहुल गांधी यांनी मात्र एकदाही याबाबत तोंड उघडले नाही. यात्रेच्या शेवटच्या दिवशी हे अपेक्षित होते, परंतु राहुल यांनी अणुबॉम्ब फोडण्याची चर्चा केली. हायड्रोजन बॉम्ब फोडण्याची घोषणा केली, परंतु तेजस्वीला मुख्यमंत्री बनवण्याबद्दल चुकूनही बोलले नाही.
तेजस्वी यांनी २०२९ च्या लोकसभा निवडणुकीत राहुल गांधींना पंतप्रधान बनवण्याचे आश्वासन दिले होते, जे युतीच्या एकतेचे प्रतीक होते. परंतु या यात्रेने काँग्रेस-राजद संबंधांमधील तडेही उघड केले आहेत. अररिया येथे पत्रकार परिषदेत पत्रकारांनी राहुल गांधींना तेजस्वी यांना मुख्यमंत्री म्हणून विचारण्याबाबत प्रश्न विचारला तेव्हा त्यांनी हा प्रश्न टाळत म्हटले – सर्व पक्ष एकत्र काम करत आहेत. आमचे लक्ष मत चोरी थांबवण्यावर आहे. गांधी-आंबेडकर मार्च दरम्यानही राहुल गांधी मुख्यमंत्री या प्रश्नावर मौन राहिले. हे मौन युतीतील अंतर्गत कलह दर्शवते.
मतदार हक्क यात्रेने इंडिया ब्लॉकला मजबूत दाखवण्याचा प्रयत्न केला. राहुल म्हणाले की, ही यात्रा लोकशाहीच्या रक्षणासाठी आहे. आम्ही बिहारमध्ये मत चोरी होऊ देणार नाही. या यात्रेने युतीच्या कमकुवतपणाही उघड केला. भाजपने याला ‘फ्लॉप शो’ म्हटले, तर विरोधकांनी याला ‘लोकशाही वाचवा’ मोहीम म्हटले. हे सर्व असूनही, आता हे स्पष्ट होत आहे की महायुती बाहेरून एकजूट दिसते, परंतु आत वादळ आहे.
तेजस्वी यांनी स्वतःला मुख्यमंत्रीपदाचा चेहरा म्हणून घोषित केले आहे, परंतु राहुल यांचे मौन आणि काँग्रेसच्या अस्पष्टतेमुळे वाद निर्माण झाला. काँग्रेसला हा निर्णय संयुक्तपणे घ्यायचा आहे, तर राजद तेजस्वी यांना ‘मूळ मुख्यमंत्री’ मानते. तेजस्वी यांच्या आवाहनामुळे काँग्रेस अस्वस्थ झाली आहे. राहुल यांच्या मौनामुळे जागावाटप आणि नेतृत्वावरही प्रश्न उपस्थित झाले आहेत. काँग्रेस-राजदमध्ये दुफळी निर्माण करणारे ते ५ प्रमुख घटक समजून घ्या. २०२५ च्या बिहार विधानसभा निवडणुकीपूर्वी युतीची एकता आव्हानात्मक आहे.
१. मुख्यमंत्र्यांच्या चेहऱ्याबाबत मतभेद
NDA ने नितीश कुमार यांना मुख्यमंत्र्यांचा चेहरा म्हणून घोषित केले आहे. जनसुरजचे प्रशांत किशोर हे त्यांच्या पक्षाचे मुख्यमंत्र्यांचा चेहरा आहेत. एकत्र असूनही महाआघाडी मुख्यमंत्रीपदाचा चेहरा का जाहीर करत नाही हे कोणालाही अजूनपर्यंत समजलेले नाही. यामध्ये जितका विलंब होईल तितकाच महाआघाडीवरील अविश्वास वाढेल. मतदारांमध्ये गोंधळ निर्माण होईल. भाजप याचा फायदा घेईल. २०२० मध्ये, तेजस्वी यांना महाआघाडीचा निर्विवाद चेहरा बनवण्यात आले होते
२. जागावाटपात वाद
काँग्रेसला ७० जागा हव्या आहेत. गेल्या वेळी महाआघाडीत त्यांना फक्त ७० जागा मिळाल्या होत्या. आरजेडी काँग्रेसला फक्त ५०-६० जागा देण्यास तयार आहे. खरं तर, बिहारमध्ये महाआघाडीचे नेतृत्व करणाऱ्या आरजेडीसमोरील समस्या अशी आहे की त्यांना आघाडीच्या २ नवीन मित्रपक्षांना जागा द्याव्या लागतील. सीपीआय (एमएल) च्या चांगल्या निकालाकडे पाहता, यावेळी अधिक जागा द्याव्या लागतील. जेव्हा काँग्रेस आणि आरजेडी त्यांच्या जागा कमी करतील तेव्हाच हे शक्य होईल. काँग्रेस कोणत्याही प्रकारच्या कपातीसाठी तयार नाही.
३. जातीय समीकरणावर परिणाम
RJD चा MY (मुस्लिम-यादव) फॉर्म्युला मजबूत आहे. आरजेडीचा एकेकाळी ओबीसीमध्ये गैर-यादव जातींमध्ये पाठिंबा होता. यावेळी जातीय समीकरणाद्वारे आरजेडी आपला मागासलेला व्होट बँक बेस वाढवत आहे. आरजेडीचे लक्ष कुशवाह मतांवर आहे. काँग्रेस ओबीसी/एससी/एसटीवर लक्ष केंद्रित करत आहे. राहुल गांधी यांचा ओबीसी संपर्क तेजस्वी यांच्या मतपेढीला आव्हान देत आहे. यामुळे दोन्ही पक्षांमध्ये दरी निर्माण होऊ शकते.
४. लालूंचे कलंकित कुटुंब
जर निवडणूक निकालापूर्वी काँग्रेस तेजस्वी यांना मुख्यमंत्रीपदाचा चेहरा म्हणून घोषित करत नसेल, तर त्यामागे एक कारण आहे. तथापि, हे कारण अद्याप जाहीर केलेले नाही. काँग्रेसचा असा विश्वास आहे की जर तेजस्वी यांना मुख्यमंत्रीपदाचा चेहरा घोषित केले तर उच्च जातीचे आणि इतर OBC मतदार महाआघाडीपासून दूर जाऊ शकतात. लालूंना चारा घोटाळ्यात दोषी ठरवण्यात आले आहे. तेजस्वी आणि कुटुंबातील इतर अनेक सदस्यांवर रेल्वेमध्ये नोकरीसाठी जमीन व्यवहारांचा आरोप आहे. अशा परिस्थितीत, तेजस्वी यांच्या चेहऱ्यामुळे त्यांना मिळणाऱ्या मतांपेक्षा कमी मतांचे नुकसान होणार नाही.
५. जुनी कटुता विसरावी लागेल
सध्या राजद आणि काँग्रेसमधील केमिस्ट्री चांगली दिसते. पण, महाआघाडीला त्याचा फायदा तेव्हाच होईल जेव्हा दोघेही भूतकाळातील कटुता विसरतील. लोकसभा निवडणुकांना एक वर्षही पूर्ण झालेले नाही. निवडणुकीत इंडिया ब्लॉकच्या पराभवानंतर, राहुल गांधींना आव्हान देण्यास आणि त्यांच्या नेतृत्वाला आव्हान देण्यास सुरुवात करणारे, ममता बॅनर्जी व्यतिरिक्त, लालू प्रसाद यादव आणि तेजस्वी यादव हे त्यात प्रमुख होते. ममता यांनी इंडिया ब्लॉकचे नेतृत्व स्वीकारण्याची घोषणा केलेल्या प्रस्तावाला लालूंनी पाठिंबा दिला. त्यानंतर लालू ममतांच्या बाजूने उभे राहिले.
तेजस्वी म्हणाले होते की भारताचे अस्तित्व फक्त लोकसभा निवडणुकीपुरते मर्यादित राहील. आता काँग्रेसबद्दल. जेव्हा मनमोहन सिंग यांच्या सरकारने लालू प्रसाद यादव यांना चारा घोटाळ्यातून वाचवण्यासाठी विधेयकाचा मसुदा तयार केला तेव्हा राहुल यांनी त्याचे तुकडे केले. शेवटच्या क्षणी लालूंना तुरुंगात जावे लागले. जर दोन्ही बाजूंनी या कटुता विसरल्यास महाआघाडीच्या एकतेला कोणताही धोका नाही, अन्यथा ही आघाडी तुटली तर कोणालाही आश्चर्य वाटणार नाही.
