भारतीय संस्कृतीत पान खाण्याची परंपरा प्राचीन काळापासून आहे. धार्मिक कार्य, पूजा, समारंभ तसेच पाहुणचारात पानाचा मानाचा मुजरा केला जातो. पान हे केवळ परंपरेचा भाग नसून त्याचे औषधी व आरोग्यदायी फायदे देखील आहेत. विशेषतः साधे पान त्यात तंबाखू, चुना किंवा जास्त मसाले न घालता खाल्ल्यास शरीराला अनेक प्रकारे फायदे होतात.
आयुर्वेदात पान खाणं हे पचनक्रियेसाठी उपयुक्त मानले जाते. जेवल्यानंतर पान खाल्ल्यास अन्न पचायला मदत होते. पानातील गुणकारी घटक पचनक्रिया सुधारते. त्यामुळे अपचन, पोट फुगणे किंवा अ‍ॅसिडिटी अशा समस्या कमी होतात.तसेच पानामध्ये जंतुनाशक गुणधर्म असल्यामुळे तोंडातील जीवाणू कमी होतात. यामुळे तोंडाला येणारी दुर्गंधी कमी होते आणि हिरड्या व दात मजबूत राहतात. पान चघळल्याने तोंडाला ताजेपणा येतो, श्वास सुगंधी राहतो आणि लाळेचे स्त्रवण वाढल्याने तोंड कोरडे पडत नाही.
सर्दी-खोकला व कफाच्या त्रासात पान अत्यंत फायदेशीर ठरते. पानासोबत लवंग, वेलची किंवा थोडे मध घेतल्यास कफ कमी होतो आणि श्वसनमार्ग मोकळे होतात. पारंपरिक आयुर्वेदिक उपचारांमध्ये पानाला गरम करून छातीवर ठेवल्यास श्वसनसंस्थेतील त्रासात आराम मिळतो.
पानाचा रक्ताभिसरणावरही चांगला परिणाम होतो. त्यातील नैसर्गिक घटक रक्तप्रवाह सुधारतात, ज्यामुळे शरीरात उर्जा टिकून राहते. तसेच दुखऱ्या किंवा सूज आलेल्या जागी गरम पान ठेवले तर वेदना कमी होतात. त्यामुळे ते घरगुती उपाय म्हणूनही वापरले जाते.
पान खाण्याने शरीरातील विषारी द्रव्ये बाहेर टाकण्यास मदत होते. पानामध्ये डिटॉक्सिफायिंग गुणधर्म असल्याने यकृताच्या आरोग्यास फायदा होतो. यामुळे पचनसंस्था सुधारण्यास मदत होते. काहीजण पानात तंबाखू, सुपारी, गोडसर पदार्थ किंवा जास्त मसाले घालतात मात्र त्याचे आरोग्यावर उलटे परिणाम होऊ शकतात. विशेषतः सुपारी व तंबाखूयुक्त पान खाणे टाळावे, कारण त्यामुळे कर्करोगाचा धोका वाढतो.
सर्दी-खोकला आणि कफाच्या तक्रारीत पान फायदेशीर ठरते. पानासोबत वेलची, लवंग किंवा मध घेतल्यास श्वसनसंस्थेला आराम मिळतो आणि कफ कमी होतो. पान गरम करून छातीवर ठेवल्यास श्वसनमार्ग मोकळे होतात, त्यामुळे घरगुती उपाय म्हणूनही याचा उपयोग केला जातो.रक्ताभिसरण सुधारण्यासाठी पान उपयुक्त आहे. पानातील नैसर्गिक घटक रक्तप्रवाह सुरळीत करतात, ज्यामुळे शरीराला उर्जा मिळते. दुखऱ्या किंवा सूज आलेल्या भागावर पान ठेवले तर वेदना आणि सूज कमी होते. यामुळे ते वेदनाशामक म्हणूनही उपयुक्त मानले जाते.पानाचे डिटॉक्सिफायिंग गुणधर्म शरीरातील विषारी द्रव्ये बाहेर टाकण्यास मदत करतात. यामुळे यकृताचे आरोग्य चांगले राहतेआणि शरीर निरोगी राहण्यास देखील मदत होते.
