केस आणि नखं वाढण्यामागील विज्ञान नक्की काय आहे
केस आणि नखांचे महत्त्व यावरूनही समजते की कोविड लॉकडाऊन दरम्यान, अनेक लोकांना त्यांच्या केशभूषाकार आणि नखे कलाकारांच्या कौशल्याची प्रशंसा मिळाली. लॉकडाऊन दरम्यान टेलर स्विफ्टने स्वतःचे केस कापल्याचे उघड केले. जर आपले केस आणि नखे सजवणे अत्यंत कठीण झाले आणि आपण ते करणे सोडून देण्याचा निर्णय घेतला तर काय होईल याची कल्पना करा. आपले केस आणि नखे वाढतच राहतील का? तर त्याचे उत्तर हो असे आहे.
आपल्या डोक्यावरील केस सरासरी दरमहा सुमारे एक सेंटीमीटर वाढतात, तर आपली नखे सरासरी 3 मिलीमीटरपेक्षा थोडी जास्त वाढतात. जर नियंत्रणात ठेवले नाही तर आपले केस आणि नखे प्रभावी लांबीपर्यंत वाढू शकतात, काय सांगते विज्ञान? (फोटो सौजन्य – iStock)
सर्वात लांब नखं आणि केस
युक्रेनियन रॅपन्झेल म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या आलिया नासिरोवा हिच्या नावावर जिवंत महिलेच्या सर्वात लांब केसांचा जागतिक विक्रम आहे. त्याच्या केसांची लांबी २५७.३३ सेमी आहे. जेव्हा नखांच्या रेकॉर्डचा विचार केला जातो तेव्हा ते अमेरिकेच्या डायना आर्मस्ट्राँगचे आहे ज्यांचे नखे १,३०६.५८ सेमी लांब आहेत
केस आणि नखं लवकर का वाढतात?
बहुतेक लोक नियमितपणे केस कापतात आणि नखे कापतात. येथे मनोरंजक प्रश्न असा आहे की काही लोकांचे केस आणि नखे जलद का वाढतात? मला सांगा, ते कशापासून बनलेले आहेत? केस आणि नखे बहुतेक केराटिनपासून बनलेले असतात. त्वचेखालील मॅट्रिक्स पेशींच्या विभाजनामुळे दोन्ही वाढतात.
नखेच्या मॅट्रिक्स पेशी नखेच्या तळाशी त्वचेखाली असतात. या पेशी विभाजित होतात आणि जुन्या पेशींना पुढे ढकलतात. जसजसे ते वाढतात तसतसे नखे विस्तारतात. भरपूर रक्तपुरवठा झाल्यामुळे नखेखालील सपाट भाग गुलाबी दिसतो.
केस कसे वाढतात
केस मॅट्रिक्स पेशींपासून वाढतात. जेव्हा केस वाढू लागतात तेव्हा त्याचा दृश्यमान भाग शाफ्ट बनवतो. हे शाफ्ट त्वचेखालील केसांच्या कूप नावाच्या पिशवीत गुंडाळलेल्या मुळापासून वाढते. या थैलीमध्ये मज्जातंतूंचा पुरवठा असतो आणि त्यात केसांना वंगण घालणाऱ्या तेल ग्रंथी देखील असतात. येथे एक लहान स्नायू आहे जो थंड असताना केस उभे करतो.
केसांच्या कूपाच्या तळाशी केसांचा बल्ब असतो, ज्यामध्ये केसांचा सर्वात महत्वाचा पॅपिला असतो जो कूपलाला रक्त पुरवतो. पॅपिलाजवळील मॅट्रिक्स पेशी नवीन केसांच्या पेशी तयार करण्यासाठी विभाजित होतात, ज्या नंतर केसांचा शाफ्ट तयार करण्यासाठी कडक होतात. नवीन केसांच्या पेशी तयार होताना, केस त्वचेतून बाहेर पडतात आणि वाढतात.
केसांच्या वाढीच्या चक्राचे नियमन करण्यात पॅपिला देखील एक अविभाज्य भूमिका बजावते. हे स्टेम सेल्सना फॉलिकलच्या तळाशी जाऊन केसांचा मॅट्रिक्स तयार करण्यासाठी सिग्नल पाठवते. त्यानंतर मॅट्रिक्स पेशींना विभाजन करण्यासाठी आणि नवीन वाढीचा टप्पा सुरू करण्यासाठी सिग्नल मिळतात.
कसे आहेत टप्पे?
शास्त्रज्ञांनी केसांच्या वाढीचे चार टप्पे ओळखले आहेत. पहिला टप्पा म्हणजे अ‍ॅनाजेन किंवा वाढीचा टप्पा, जो दोन ते आठ वर्षांपर्यंत असतो. दुसरा टप्पा म्हणजे कॅटाजेन किंवा संक्रमण टप्पा. या काळात केसांची वाढ मंदावते. हा कालावधी सुमारे दोन आठवडे चालला. तिसऱ्या टप्प्यात, टेलोजेन किंवा विश्रांतीच्या टप्प्यात, केस वाढत नाहीत आणि त्यांचा कालावधी सुमारे तीन महिने असतो. केसांच्या वाढीचा शेवटचा टप्पा म्हणजे एक्सोजेन किंवा केस गळण्याचा टप्पा. या काळात केसांची वाढ होत नाही; उलट, केस गळतात आणि त्यांच्या जागी त्याच केसांच्या कूपातून नवीन केस येतात.
ही प्रक्रिया पुन्हा सुरू राहते. प्रत्येक केसांचा कूप त्याच्या आयुष्यात १०-३० वेळा या चक्रातून जातो. जर आपल्या सर्व केसांच्या रोमांची वाढ एकाच वेगाने झाली आणि त्याच वेळी त्याच टप्प्यात गेली, तर अशी वेळ येईल जेव्हा त्या व्यक्तीला टक्कल पडेल. जरी हे सहसा घडत नाही. कोणत्याही वेळी, दहापैकी फक्त एक केस टेलोजेन, विश्रांतीच्या अवस्थेत असतो. एका व्यक्तीच्या डोक्यावर सरासरी १,००,००० पेक्षा जास्त केस असतात आणि त्यांची वाढ सुरूच राहते. आपण दररोज सुमारे १००-१५० केस गळतात. कधीकधी ही प्रक्रिया असंतुलितदेखील होते.
भारतासाठी स्टिन ट्रुडोंचा राजीनामा फायदेशीर; उगाचच वाद, मूर्खपणाचा आरोप अन् भारतीय विद्यार्थ्यांना ब्लॅकमेल
कसा पडतो प्रभाव
यामध्ये आनुवंशिकता हा सर्वात महत्त्वाचा घटक आहे. केसांच्या वाढीचा दर व्यक्तींमध्ये वेगवेगळा असतो, परंतु कुटुंबातील सदस्यांमध्ये तो सारखाच असतो. नखांवर अनुवंशशास्त्राचाही परिणाम होतो, कारण भावंडांमध्ये, विशेषतः जुळ्या भावंडांमध्ये, नखांच्या वाढीचा दर सारखाच असतो. पण इतरही परिणाम आहेत.
वयामुळे केस आणि नखांच्या वाढीमध्ये फरक पडतो, अगदी निरोगी लोकांमध्येही. चयापचय आणि पेशी विभाजन मंदावल्यामुळे तरुणांचा विकास दर सामान्यतः जलद असतो. हार्मोनल बदलांचा परिणाम होऊ शकतो. गर्भधारणेमुळे केस आणि नखांच्या वाढीचा वेग वाढतो, तर रजोनिवृत्ती आणि तणाव संप्रेरक कोर्टिसोलची उच्च पातळी वाढीचा दर कमी करू शकते. पोषणामुळे केस आणि नखांची ताकद आणि वाढीचा दरदेखील बदलतो.
संतुलित आहार आवश्यक
केस आणि नखे बहुतेक केराटिनपासून बनलेले असतात, परंतु त्यामध्ये पाणी, चरबी आणि विविध खनिजे देखील असतात. केस आणि नखे वाढतात तसे हे खनिजे बदलण्याची आवश्यकता असते. म्हणूनच, केस आणि नखांचे आरोग्य राखण्यासाठी पुरेसे पोषक तत्वे असलेला संतुलित आहार आवश्यक आहे.
पोषक तत्वांच्या कमतरतेमुळे केस गळणे आणि नखे तुटणे होऊ शकते, ज्यामुळे त्यांच्या वाढीच्या चक्रात व्यत्यय येऊ शकतो किंवा त्यांची रचना कमकुवत होऊ शकते. उदाहरणार्थ, लोह आणि जस्तच्या कमतरतेमुळे केस गळण्याचे प्रमाण वाढते आणि नखे ठिसूळ होतात.
नेपाळमध्ये रामलल्लाच्या सासरी पहिला वर्धापन दिन करण्यात आला साजरा; 1.25 लाख दिव्यांनी उजळली जनकपुरी
