अपरा एकादशीचे व्रत भगवान विष्णूला समर्पित आहे आणि हे व्रत केल्याने मनुष्याला सर्व पापांपासून मुक्ती मिळते. अपरा एकादशीच्या दिवशी भगवान विष्णूची पूर्ण विधीपूर्वक पूजा करण्याबरोबरच या कथेचे पठण करणेही खूप महत्त्वाचे आहे. पद्मपुराणात सांगितलेली अपरा एकादशीची संपूर्ण उपवास कथा जाणून घेऊया.
युधिष्ठिराने विचारले, जनार्दन- ज्येष्ठाच्या कृष्ण पक्षात कोणत्या नावाची एकादशी पाळली जाते? मला त्याचे मोठेपण ऐकायचे आहे. कृपया सांगा.
भगवान श्रीकृष्ण म्हणाले, राजा – संपूर्ण जगाच्या हितासाठी तुम्ही खूप चांगली गोष्ट मागितली आहे. राजेंद्र – या एकादशीकेचे नाव ‘अपरा’ आहे. हे महान पुण्य प्रदान करते आणि महान दुष्टांचा नाश करते. ब्रह्महत्येने दडपलेला, आपल्या कुळाचा वध करणारा, न जन्मलेल्या बालकाचा वध करणारा, दुसऱ्यांची निंदा करणारा व दुसऱ्या स्त्रीची कामना करणारा पुरुषही अपरा एकादशीचे सेवन केल्याने पापमुक्त होतो. खोटी साक्ष देणारा, मोजमापात फसवणूक करणारा, नकळत नक्षत्र मोजतो आणि मुत्सद्देगिरीतून आयुर्वेदात निष्णात होऊन डॉक्टर म्हणून काम करतो हे सर्व नरकात राहणारे प्राणी आहेत. परंतु अपरा एकादशी पाळल्याने तेही पापरहित होतात. जर क्षत्रिय क्षत्रिय धर्माचा त्याग करून युद्धातून पळून गेला, तर क्षत्रिय धर्म भ्रष्ट झाल्यामुळे तो कठोर नरकात पडतो. जो शिष्य ज्ञानप्राप्तीनंतर स्वतः गुरूंवर टीका करतो, तोसुद्धा मोठमोठे संकटे भोगून भयंकर नरकात जातो. परंतु अपरा एकादशीचे पालन केल्याने अशा लोकांनाही मोक्ष प्राप्त होतो.
सूर्य मकर राशीत असताना माघ महिन्यात प्रयागात स्नान केल्याने जे पुण्य प्राप्त होते, काशीमध्ये शिवरात्रीचे व्रत केल्याने जे पुण्य प्राप्त होते, जे पुण्य आपल्या तृप्ती प्रदान करणाऱ्या व्यक्तीला मिळते. गयामध्ये पिंड दान अर्पण करून पूर्वज हे बृहस्पति ग्रहाचा एक भाग आहे जो सिंहारा येथे गोदावरीमध्ये डुबकी घेतो. बद्रिका आश्रमात गेल्यावर भगवान केदाराचे दर्शन करून बद्री तीर्थाचे सेवन केल्याने आणि कुरुक्षेत्रात दक्षिणेसह यज्ञ करून सूर्यग्रहणाच्या वेळी हत्ती, घोडा व सोने दान केल्याने जे पुण्य फळ मिळते; अपरा एकादशीचे पालन केल्याने माणसाला समान फळ मिळते. अपरा एकादशीचे् व्रत करून वामन देवाची आराधना केल्याने मनुष्य सर्व पापांपासून मुक्त होऊन श्री विष्णु तलावात स्थापन होतो. याचे वाचन व श्रवण केल्याने हजार आशीर्वादाचे फल प्राप्त होते.
युधिष्ठिर म्हणाले, जनार्दन. मी ‘अपरा’चे सर्व माहात्म्य ऐकले आहे, आता ज्येष्ठाच्या शुक्ल पक्षातील एकादशीचे वर्णन करा.
भगवान श्रीकृष्ण म्हणाले, राजा – याचे वर्णन अत्यंत धार्मिक व्यक्ती सत्यवतीनंदन व्यासजी करतील; कारण ते सर्व धर्मग्रंथांचे तत्वज्ञ आणि वेद-वेदांचे निष्णात अभ्यासक आहेत.
मग वेदव्यासजी म्हणाले, दोन्ही पक्षांच्या एकादशीला भोजन करू नका. द्वादशीच्या दिवशी भगवंताच्या देहाला फुलांनी पूजन करून स्वतःची शुद्धी करा आणि आपले दैनंदिन विधी पूर्ण करून प्रथम ब्राह्मणांना भोजन द्या आणि शेवटी स्वतः खा. राजन! एकादशीला जननशोच आणि मारणा शोच या काळातही अन्न खाऊ नये.
हे ऐकून भीमसेन म्हणाले, अत्यंत ज्ञानी आजोबा. माझे उत्तम शब्द ऐका. राजा युधिष्ठिर, माता कुंती, द्रौपदी, अर्जुन, नकुल आणि सहदेव यांनी कधीही एकादशीला अन्न खाल्ले नाही आणि ते मला नेहमी म्हणतात, ‘भीमसेन! तुम्हीही एकादशीला जेऊ नये. पण मी या लोकांना नेहमी सांगतो की ‘मी भूक बरी करणार नाही’.
