भारतीय संस्कृतीत शिक्षणाला मोठं महत्व आहे. शिक्षण कार्याइतकं पवित्र कार्य नाही असं म्हटलं जातं. गुरु शिष्याचं नातं आणि आयुष्यात गुरुचं एक मोठं स्थान आहे, पुरातन काळापासून सांगण्यात आलेलं आहे. फार पुर्वी गुरुकुल पद्धतीला सुरुवात झाली. गुरुकुल पद्धत ते हॉस्टेल सिस्टिम काळानुसार सगळंच बदलत गेलं.भारतीय शिक्षणपद्धतीचा इतिहास अत्यंत प्राचीन आणि समृद्ध आहे. काळानुसार समाज, तंत्रज्ञान आणि जीवनशैलीत झालेल्या बदलांमुळे शिक्षणाच्या पद्धतीतही मोठे परिवर्तन झाले आहे. गुरुकुल पद्धतीपासून आजच्या आधुनिक हॉस्टेल-आधारित शिक्षणसंस्थांपर्यंतचा हा प्रवास म्हणजेच भारतातील शिक्षण व्यवस्थेचा विकासाचा प्रवास अखंडित आहे.
प्राचीन भारतात शिक्षण गुरुकुल पद्धतीत दिले जात होते. विद्यार्थी गुरूंच्या आश्रमात राहून शिक्षण घेत असत. येथे शिक्षण म्हणजे फक्त अक्षरज्ञान नव्हे, तर व्यक्तिमत्त्व घडवणे, शिस्त, संस्कार, आत्मसंयम आणि समाजसेवा शिकवणे हा त्याचा उद्देश होता. गुरुकुलात विद्यार्थ्यांना वेद, उपनिषद, गणित, खगोलशास्त्र, युद्धकला, औषधविद्या इत्यादी विषय शिकवले जात. शिक्षण विनामूल्य असे, आणि गुरू-शिष्याच्या नात्याला भावनिक बाजू होती.
काळ बदलला तसं देशात परकिय सत्ता वाढू लागल्या. इंग्रजांनी तब्बल दिडशे वर्ष राज्य केलं. या काळात त्यांनी शिक्षण पद्धतीत देखील मोठे बदल केले.
इंग्रजी माध्यम, शाळा-कॉलेजांची संकल्पना आणि पाठांतरावर आधारित अभ्यासक्रम यांचा प्रसार झाला. या काळात शिक्षण अधिक औपचारिक, प्रमाणपत्राधारित झाले आणि रोजगाराच्या संधींशी जोडले गेले.
स्वातंत्र्यानंतर भारतात शासकीय आणि खासगी शिक्षणसंस्था मोठ्या प्रमाणात स्थापन झाल्या. ग्रामीण भागात शाळांचे जाळे विस्तारले, तर शहरी भागात विज्ञान, तंत्रज्ञान, वैद्यक, अभियांत्रिकी अशा क्षेत्रांत उच्च शिक्षणसंस्था निर्माण झाल्या.
आधुनिक शिक्षणसंस्थांमध्ये हॉस्टेल संस्कृतीचा उदय झाला. विद्यार्थी घरापासून दूर राहून स्वावलंबन, वेळेचे व्यवस्थापन, समाजशीलता आणि जबाबदारी शिकतात. हॉस्टेल जीवन हे केवळ शिक्षणापुरते मर्यादित नसून, ते व्यक्तीच्या सर्वांगीण विकासाचे माध्यम बनले आहे. काळ बदलत गेला पण शिक्षण कार्य थांबलेलं नाही की थांबणार नाही. सध्याच्या डिजीटल युगामुळे कुठेही बसून हवं ते शिकता येतं फक्त शिकण्याची तयारी हवी. सातासमुद्रापार असेलेल्या शिक्षकांना देखील विविध अ‍ॅप्सच्य़ा माध्यमातून शिक्षणाची देवाणघेवाण करता येतेय, याची जाणीव झाली ती कोरोना काळात. जेव्हा प्रवास करणं ठप्प झालं तेव्हा मुलांचं शैक्षणिक वर्ष वाया जाऊ नये यासाठी आधुनिका डिजीटल शिक्षणाचा पर्याय निवडला गेला.
