फोटो सौजन्य - Social Media
महात्मा गांधी हे जगप्रसिद्ध नेते आणि सत्य व अहिंसेचे पुजारी म्हणून ओळखले जातात. त्यांच्या आयुष्यातील शिक्षणप्रवास साधा असला तरी त्याने त्यांच्या विचारसरणीला आणि व्यक्तिमत्त्वाला घडविण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.
गांधीजींचे प्राथमिक शिक्षण पोरबंदर (गुजरात) येथे झाले. त्यानंतर ते राजकोटला आले आणि इथे त्यांचे शालेय शिक्षण सुरू झाले. लहानपणी ते फार हुशार विद्यार्थी नव्हते, परंतु त्यांच्यातील प्रामाणिकपणा, शिस्त आणि मेहनतीची वृत्ती शिक्षक व सहाध्यायींना भावत असे. माध्यमिक शिक्षणासाठी त्यांनी राजकोट येथील अल्फ्रेड हायस्कूल (नंतर ‘मोहीलाल कॉलेज’ म्हणून ओळखले गेले) येथे प्रवेश घेतला. तिथे त्यांनी मॅट्रिकपर्यंतचे शिक्षण पूर्ण केले.
मॅट्रिकनंतर गांधीजींनी भावनगर येथील समलदास कॉलेज मध्ये प्रवेश घेतला. परंतु त्यांना त्या शिक्षणपद्धतीत फारसे समाधान मिळाले नाही, त्यामुळे त्यांनी कॉलेज सोडले. त्यावेळी कुटुंबीयांनी त्यांना इंग्लंडमध्ये जाऊन कायद्याचे शिक्षण घेण्याचा सल्ला दिला. अखेर १८८८ साली गांधीजी इंग्लंडला गेले आणि लंडनमधील इनर टेंपल या प्रतिष्ठित विधी महाविद्यालयात कायद्याचे शिक्षण सुरू केले. त्यांनी अत्यंत परिश्रमपूर्वक अभ्यास केला आणि १८९१ साली ते Barrister-at-Law झाले.
भारतामध्ये परतल्यावर त्यांनी थोडा काळ वकिली केली, परंतु त्यांना त्यात फारसे यश मिळाले नाही. पुढे दक्षिण आफ्रिकेत वकिली करण्याची संधी मिळाली. तिथे त्यांना वर्णभेद आणि अन्यायाचा सामना करावा लागला. याच अनुभवातून गांधीजींच्या आयुष्यात मोठा बदल घडला. सत्याग्रह, अहिंसा आणि अन्यायाविरुद्ध लढण्याची प्रेरणा त्यांनी दक्षिण आफ्रिकेतल्या संघर्षातून घेतली.
गांधीजींचे शिक्षण फक्त शालेय वा महाविद्यालयीन मर्यादेत थांबले नाही. त्यांनी आपल्या आयुष्यातील प्रत्येक अनुभवातून शिकण्याचा प्रयत्न केला. लोकांशी एकरूप होऊन, त्यांचे दुःख समजून घेतले आणि त्यावर उपाय शोधण्याचा प्रयत्न केला. हेच त्यांचे खरे शिक्षण ठरले. यातून दिसून येते की गांधीजींचे शिक्षण केवळ परदेशातील विधी अभ्यासापुरते मर्यादित नव्हते, तर आयुष्यभर चाललेला सत्याचा प्रयोगच त्यांच्या शिक्षणाचा गाभा होता.
