भारतात आजही राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपती पदाच्या निवडणुका EVM ऐवजी मतपेटीने का होतात?
Vice President Elections 2025: राजधानी दिल्लीत आज उपराष्ट्रपती पदाच्या निवडणुकीसाठी मतदान प्रक्रिया सुरू आहे. सकाळपासून लोकसभा आणि राज्यसभेचे खासदार उपराष्ट्रपती निवडणुकीसाठी मतदान करत आहेत. या निवडणुकीतील खास बाब म्हणजे आजही भारतात राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपतींच्या निवडणुकीसाठी अजूनही मतपत्रिकेद्वारेच मतदान घेतले जाते. मतपेटीद्वारे मतदान घेतले जाते. मतदानाची वेळ संपल्यानंतर, मतपत्रिका मतपेटीतून बाहेर काढून मोजल्या जातात. भारतात, देशातील या दोन सर्वोच्च संवैधानिक पदांसाठीच्या निवडणुका ईव्हीएमद्वारे नव्हे तर केवळ मतपेटीद्वारे घेतल्या जातात. यामागे संवैधानिक तरतुदी, गोपनीयता, पारदर्शकता आणि प्रक्रियेचे गांभीर्य हेच या निवडणुकीमागचे मुख्य कारण आहे. भारतीय संविधान आणि निवडणूक आयोगाने बनवलेले नियम राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपतींच्या निवडणुकीत गुप्त मतदान होईल याची खात्री करतात.
राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपती पदाची निवडणूक “प्रत्येक मतदार गोपनीय पद्धतीने स्वतंत्र मतपत्रिकेवर चिन्हांकित करून” केली जाते. हे संविधानाच्या कलम ५४ आणि राष्ट्रपती उपराष्ट्रपती निवडणूक कायद्यात देखील सांगण्यात आले आहे. म्हणून, कायदेशीर प्रक्रियेचे पालन करून, ही निवडणूक फक्त मतपत्रिकेद्वारेच घेतली जाते.
PM Modi: पुरामुळे पंजाब-हिमाचलमध्ये भूस्खलन, पंतप्रधान मोदींनी घेतला निर्णय; आज थेट गाठणार
राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपतींची निवडणूक अत्यंत संवेदनशील मानली जाते. यामध्ये खासदार आणि विधानसभेचे सदस्य मतदान करतात. गुप्त मतदानाची प्रक्रिया सुनिश्चित करण्यासाठी मतपत्रिकेचा वापर केला जातो. यामुळे मतदान प्रक्रिया पूर्णपणे गोपनीय राहील याची खात्री होते. ईव्हीएमच्या गुप्ततेवर अद्याप एकमत झालेले नाही.
याचे एक कारण म्हणजे राष्ट्रपती निवडणुकीत लागू केलेली प्राधान्य प्रणाली, जरी उपराष्ट्रपती निवडणुकीत ही प्रणाली वापरली जात नाही. राष्ट्रपती निवडणुकीत मतदार अनेक उमेदवारांना त्यांच्या पदानुसार मतदान करतात. ही प्रक्रिया ईव्हीएममध्ये केली जात नाही, कारण त्यात प्राधान्यानुसार मते नोंदवणे शक्य नसते. कागदी मतपत्रिकेवर प्राधान्यानुसार उमेदवारांना गुण देणे आवश्यक आहे.
राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपतींच्या निवडणुकीत कागदी मतपत्रिकेचा वापर केल्यामुळे संपूर्ण प्रक्रिया पारदर्शक राहते. एखादा वाद निर्माण झाल्यास मतपत्रिका मोजून पडताळणी करता येते. या प्रकारच्या निवडणुका भारतात अनेक दशकांपासून घेतल्या जात आहेत. ही परंपरा आजही सुरु आहे, कारण ती सुरक्षित, निष्पक्ष आणि विश्वासार्ह मानली जाते.
वेळोवेळी राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपतींच्या निवडणुकीत इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीन (ईव्हीएम) वापरण्याची मागणी करण्यात आली आहे. ईव्हीएममुळे प्रक्रिया जलद होईल, मतमोजणीसाठी लागणारा वेळ कमी होईल, आणि मानवी चुकांची शक्यता कमी होईल, अशी मागणी वेळोवेळी करण्यात आली आहे. काही संस्था, आमदार, खासदार व तज्ज्ञांनी सुचवले आहे की निवडणूक प्रक्रिया अधिक पारदर्शक आणि कार्यक्षम होण्यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करावा.
सध्याच्या कायद्यानुसार (राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपती निवडणूक कायदा, १९५२) ही निवडणूक प्रक्रिया केवळ कागदी मतपत्रिकांवर आधारित आहे. ईव्हीएमचा वापर करण्यासाठी संसदेत कायद्यात सुधारणा आवश्यक आहे, परंतु आजपर्यंत ती करण्यात आलेली नाही. इतक्या उच्च पदांसाठी कागदी मतपत्रिकेवर आधारित प्रक्रिया अधिक सुरक्षित आणि पारदर्शक मानली जाते, त्यामुळे बदल करण्याबाबत सावधगिरी बाळगली जाते.
राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपतींच्या निवडणुकीत केवळ जुन्या मतपेट्यांचा वापर केला जातो असे नाही. प्रत्येक निवडणुकीसाठी नव्या आणि स्वच्छ मतपेट्या वापरल्या जातात. या मतपेट्या पूर्णपणे रिकाम्या असून, मतदानाच्या आधी त्या सीलबंद केल्या जातात. प्रत्येक मतदान केंद्रावर विशेष डिझाइन केलेल्या आणि योग्य प्रकारे तपासलेल्या मतपेट्या पोहोचवल्या जातात.
