500 रुपयांची नोट होणार बंद? नोटांच्या छपाईसाठी लागतो 'इतका' खर्च, जाणून घ्या (फोटो सौजन्य - सोशल मीडिया)
आंध्र प्रदेशचे मुख्यमंत्री एन. चंद्राबाबू नायडू यांनी पुन्हा एकदा त्यांची जुनी मागणी केली आहे. त्यांनी केंद्र सरकारला 500 रुपयांच्या नोटा बंद करण्याचे आणि डिजिटल पेमेंटला प्रोत्साहन देण्याचे आवाहन केले आहे. सरकारच्या या पावलामुळे भ्रष्टाचार संपेल असा नायडूंचा विश्वास आहे.
नायडू म्हणाले की 2016 मध्ये सरकारने नोटाबंदीच्या निर्णयानंतर त्यांनी पंतप्रधान मोदींना डिजिटल चलन सुरू करण्याचा सल्ला दिला होता. डिजिटल चलनातून पेमेंट केल्यास भ्रष्टाचार शोधणे सोपे होऊ शकते. ते म्हणाले की राजकीय देणग्या आणि खर्च डिजिटल पेमेंटद्वारे शोधता येतील आणि त्यात अधिक पारदर्शकता येईल.
ते म्हणतात की सरकारच्या या पावलामुळे केवळ भ्रष्टाचाराला आळा बसणार नाही तर चलनी नोटा छपाईचा खर्चही कमी होईल. मोठ्या नोटा चलनात आणल्याने काळ्या पैशाला चालना मिळते, असेही त्यांनी म्हटले. तर डिजिटल व्यवहार सहजपणे ट्रॅक करता येतात. चंद्राबाबू नायडू यांच्या या आवाहनानंतर, नाणी आणि नोटा छापण्याच्या खर्चाबद्दल सामान्य नागरिकांकडून प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले जात आहे.
सर्वप्रथम, जर आपण १ रु. बद्दल बोललो तर तुम्हाला वाटेल की ते तयार करण्यासाठी खूप कमी खर्च येईल. पण आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे एक रुपयाचे नाणे बनवण्यासाठी एक रुपयांपेक्षा जास्त खर्च येतो. मात्र १९९२ पासून चलनात असलेल्या १ रुपयांच्या नाण्याला १.११ रुपये खर्च येतो. हे १ रुपयांचे नाणे स्टेनलेस स्टीलचे बनलेले आहे, ज्याचा व्यास २१.९३ मिमी, जाडी १.४५ मिमी आणि वजन ३.७६ ग्रॅम आहे.
मिळालेल्या माहितीनुसार, २ रुपयांचे नाणे बनवण्यासाठी १.२८ रुपये खर्च येतो. ५ रुपयांचे नाणे बनवण्यासाठी ३.६९ रुपये आणि १० रुपयांचे नाणे बनवण्यासाठी ५.५४ रुपये खर्च येतो. ही नाणी मुंबई आणि हैदराबाद येथील भारत सरकारच्या टांकसाळीत तयार केली जातात. देशात दरवर्षी काढल्या जाणाऱ्या नाण्यांची संख्या पूर्वीच्या तुलनेत कमी झाली आहे. २०१८ मध्ये एक रुपयाची ६३ कोटी नाणी तयार करण्यात आली. तर, २०१७ मध्ये या नाण्यांची संख्या ९०.३ कोटी होती.
नाणी भारत सरकारद्वारे बनवली जातात, पण २ रुपयांपासून २००० रुपयांपर्यंतच्या नोटा आरबीआय छापते. रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया नोट प्रिंटिंग प्रायव्हेट लिमिटेड ही रिझर्व्ह बँकेची पूर्ण मालकीची उपकंपनी आहे. या कंपनीमार्फत आरबीआयकडे दोन नोटा छापण्याचे प्रेस आहेत. चलनी नोटा छापण्याचा खर्च त्यांच्या किमतीनुसार बदलतो. उदाहरणार्थ, २००० रुपयांची नोट छापण्यासाठी ४ रुपयांपर्यंत खर्च यायचा.
पण जर आपण इतर नोटांबद्दल बोललो तर, १० रुपयांच्या १००० नोटा छापण्यासाठी सुमारे ९६० रुपये खर्च येतो. पण तेवढ्याच १०० रुपयांच्या नोटा छापण्यासाठी १,७७० रुपये खर्च येतो. त्याचप्रमाणे, २०० रुपयांच्या १००० नोटा तयार करण्यासाठी २,३७० रुपये खर्च येतो. याशिवाय, ५०० रुपयांच्या १००० नोटा छापण्याचा खर्च सुमारे २,२९० रुपये होतो.