फोटो सौजन्य - Social Media
आजच्या धावपळीच्या जीवनशैलीमुळे फक्त मोठ्यांनाच नाही, तर मुलांच्या मानसिक आरोग्यावरही परिणाम होत आहे. वाढती स्पर्धा आणि सोशल मीडियाचा वाढता वापर यामुळे मुलांमध्ये मानसिक समस्यांचे प्रमाण वाढत आहे. बरेच पालक आपल्या मुलांच्या शारीरिक आरोग्याकडे लक्ष देतात, पण मानसिक आरोग्याकडे दुर्लक्ष करतात. मुलांमध्ये लहान वाटणाऱ्या भावना आणि वर्तणुकीत बदल कधी कधी मोठ्या मानसिक समस्यांचे संकेत असू शकतात. योग्य वेळी ही लक्षणे ओळखल्यास उपचार आणि योग्य काळजीने मोठ्या समस्यांना टाळता येऊ शकते.
मुलांच्या वर्तणुकीत अचानक बदल होत असेल, जसे की जास्त चिडचिड करणे, रागावणे, विनाकारण रडणे, सतत उदास राहणे, लोकांपासून दूर राहण्याचा प्रयत्न करणे, तर हे मानसिक आरोग्य बिघडल्याचे लक्षण असू शकते. अभ्यासात रुची कमी होणे, शाळेत जाणे टाळणे, एका गोष्टीवर लक्ष केंद्रित करण्यास त्रास होणे आणि परीक्षेबाबत सतत चिंता वाटणे हीदेखील मानसिक अस्वास्थ्याची लक्षणे असू शकतात. तसेच, झोप आणि खाण्याच्या सवयी बदलणे, झोप पूर्ण न होणे, भीतीमुळे वारंवार झोपेतून जाग येणे, खाण्याच्या सवयी बदलणे, अचानक वजन कमी किंवा जास्त होणे हेही मानसिक तणावाचे संकेत असू शकतात.
मुलांमध्ये आत्मविश्वासाचा अभाव दिसून येणे, सतत अपयशाची भीती वाटणे, नवीन गोष्टी करण्यास संकोच वाटणे, गर्दी किंवा अनोळखी लोकांपासून लांब राहण्याचा प्रयत्न करणे हेही मानसिक अस्वास्थ्याचे संकेत असू शकतात. काही मुलांना वारंवार पोटदुखी, डोकेदुखी यासारख्या तक्रारी असतात, पण वैद्यकीय तपासणीत काहीही आढळत नाही. अशा वेळी, पालकांनी मानसिक आरोग्याकडे लक्ष द्यायला हवे. जर मूल स्वतःला इजा करण्याच्या किंवा आत्महत्येसंबंधी बोलत असेल, अचानक खूप शांत झाले असेल किंवा सतत एकटे राहण्याचा प्रयत्न करत असेल, तर पालकांनी त्वरित लक्ष द्यावे.
या लक्षणांमागे डिप्रेशन, एंग्जायटी डिसऑर्डर, अटेंशन डेफिसिट हायपरअ‍ॅक्टिव्हिटी डिसऑर्डर (ADHD), ऑटिझम स्पेक्ट्रम डिसऑर्डर (Autism) आणि ओब्सेसिव्ह कंपल्सिव्ह डिसऑर्डर (OCD) यासारखे मानसिक आजार असू शकतात. सतत उदास राहणे, आत्मविश्वासाचा अभाव आणि जीवनात रस कमी होणे ही डिप्रेशनची लक्षणे असू शकतात. एंग्जायटी डिसऑर्डरमध्ये मुलाला छोट्या गोष्टींची खूप चिंता वाटते आणि भीती सतावते. ADHD असलेल्या मुलांना लक्ष केंद्रित करण्यास आणि स्थिर राहण्यास अडचण येते. ऑटिझम असलेल्या मुलांना समाजात मिसळणे अवघड वाटते, ते एका गोष्टीत कमी रस घेतात आणि सतत एकाच सवयीची पुनरावृत्ती करतात. OCDमध्ये मूल सारखीच क्रिया पुन्हा पुन्हा करत राहते, जसे की सतत हात धुणे किंवा विशिष्ट गोष्टी मोजणे.
जर मुलांमध्ये मानसिक आरोग्याची समस्या दिसून आली, तर पालकांनी मोकळेपणाने मुलांशी संवाद साधावा, त्यांना विश्वास द्यावा की त्यांच्या समस्या समजून घेतल्या जात आहेत. शाळेतील शिक्षकांशी चर्चा करून मुलाच्या वर्तणुकीतील बदल जाणून घ्यावा. तज्ज्ञांचा सल्ला घेऊन योग्य निदान आणि उपचार करणे आवश्यक आहे. मुलाचा स्क्रीन टाइम कमी करावा आणि त्याला खेळ, कला आणि इतर सृजनशील गोष्टींमध्ये गुंतवावे. घरात सकारात्मक वातावरण ठेवावे आणि अभ्यासाचा अनावश्यक ताण देऊ नये. मुलांचे मानसिक आरोग्य टिकवण्यासाठी पालकांनी जागरूक राहून वेळीच योग्य उपाययोजना करणे अत्यंत गरजेचे आहे.
