जागतिक मूत्रपिंड दिन, महिलांमध्ये वाढतोय धोका (फोटो सौजन्य - iStock)
मूत्रपिंडाचा आजार ही वाढती आरोग्य चिंता आहे आणि हार्मोनल आणि गर्भधारणेशी संबंधित घटकांमुळे महिलांना जास्त धोका असतो. महिलांमध्ये मूत्रपिंडाशी संबंधित आजार अनेकदा निदान होत नाहीत. अशा वेळी उशीरा निदान झाल्यानं मूत्रपिंडाचे नुकसान सारख्या गंभीर गुंतागुंत होतात. म्हणूनच, अनेक महिलांना डायलिसिसचा आधार घ्यावा लागतो. ही स्थिती अधिक बिघडल्यास किडनी प्रत्यारोपणाशिवाय पर्याय नसतो. त्यामुळे महिलांनी स्वतःच्या आरोग्याची काळजी घेत नियमित मूत्रपिंडाची तपासणी करून घेणं गरजेचं आहे.
पुरुषांप्रमाणेच महिलांमध्येही मूत्रपिंडाच्या समस्या चिंताजनकपणे वाढत आहेत. हार्मोनल बदल, ऑटोइम्यून विकार आणि गर्भधारणेशी संबंधित गुंतागुंत यासारख्या घटकांमुळे महिलांच्या मूत्रपिंडाच्या आरोग्यावर परिणाम होतो.
काय सांगतात तज्ज्ञ
पुण्यातील अपोलो स्पेक्ट्रा रूग्णालयातील इंटरनल मेडिसिन एक्सपर्ट डॉ. सम्राट शाह यांनी सांगितले की, “२५-५५ वयोगटातील महिलांना दीर्घकालीन मूत्रपिंडाच्या आजाराने (CKD) ग्रासले जाऊ शकते. ज्यामध्ये मूत्रपिंड रक्तातील कचरा फिल्टर करणे थांबवतात. म्हणूनच, मूत्रपिंडे योग्यरित्या काम करू शकत नाहीत. गेल्या वर्षीच्या तुलनेत महिलांमध्ये मूत्रपिंडाच्या आजारात ५% वाढ झाली आहे. गर्भधारणेमुळेही मूत्रपिंडांवर अतिरिक्त दबाव येऊ शकतो. ज्यामुळे त्यांना मूत्रपिंडाचा आजार होण्याची शक्यता असते.
शिवाय, गर्भधारणा हा एक महत्त्वाचा काळ असतो जेव्हा मूत्रपिंडाच्या आरोग्यावर बारकाईने लक्ष ठेवले पाहिजे. गर्भधारणेदरम्यान उच्च रक्तदाब आणि मधुमेह यासारख्या परिस्थितींमुळे मूत्रपिंडाचे नुकसान होण्याची शक्यता वाढते. मूत्रपिंडाच्या आजाराची तीव्रता जाणून घेण्यासाठी महिलांनी रक्त चाचण्या (सीरम क्रिएटिनिन आणि ग्लोमेरुलर फिल्ट्रेशन रेट निवडल्या पाहिजेत. मूत्रात प्रथिने, रक्त किंवा असामान्य पदार्थ तपासण्यासाठी (मूत्रविश्लेषण आणि अल्ब्युमिन-टू-क्रिएटिनिन रेशो – ACR) यासारख्या मूत्र चाचण्या मूत्रपिंडाच्या नुकसानाबद्दल जाणून घेण्यास मदत करतात. महिलांना रक्तदाबाचे नियमित निरीक्षण, अल्ट्रासाऊंड, सीटी स्कॅन, एमआरआय आणि मूत्रपिंड बायोप्सीची शिफारस केली जाते.”
किडनी खराब झाल्यानंतर किती वेळ जगू शकतो माणूस? खराब होण्याअगोदर दिसतात ‘ही’ लक्षणे
समस्यांवर काय करावे
डॉ. शाह पुढे म्हणाले, “मूत्रपिंडाचा आजार सुरुवातीच्या टप्प्यात शांत राहू शकतो. अनेक महिलांना लक्षणीय नुकसान होईपर्यंत लक्षणे जाणवू शकत नाहीत. थकवा, सूज, लघवीमध्ये बदल आणि उच्च रक्तदाब ही सामान्य चेतावणी चिन्हे आहेत. नियमित तपासणी, विशेषतः मधुमेह, उच्च रक्तदाब किंवा मूत्रपिंडाच्या आजाराचा कौटुंबिक इतिहास असलेल्या महिलांसाठी लवकर ओळखण्यास आणि वेळेवर उपचार करण्यास मदत करेल.
संपूर्ण आरोग्य तपासणीनंतर डॉक्टर उपचारांची श्रेणी तयार करतील. महिलांनो, तुमच्या मूत्रपिंडाच्या आरोग्याबाबत सतर्क रहा. मूत्रपिंडाचे गंभीर नुकसान असलेल्या महिलांना डायलिसिसचा सल्ला दिला जाईल. जीवन बदलण्यासाठी किडनी प्रत्यारोपण हा शेवटचा उपाय असेल. महिलांनी त्यांच्या आरोग्याची जबाबदारी घेणे आणि किडनीच्या समस्या टाळणे ही काळाची गरज आहे.
कोणत्या गोष्टींमुळे होते नुकसान
झायनोव्हा शाल्बी रूग्णालयातील नेफ्रोलॉजिस्ट डॉ. चिंतन गांधी म्हणाले की, मधुमेहामुळे रक्तातील साखरेची उच्च पातळी आणि उच्च रक्तदाबामुळे कचरा फिल्टर करण्याची क्षमता प्रभावित करून मूत्रपिंडाचे नुकसान करते. जेव्हा मूत्रपिंड शरीरातील कचरा आणि अतिरिक्त द्रव फिल्टर करण्याची क्षमता गमावते तेव्हा दीर्घकालीन मूत्रपिंडाचा रोग (सीकेडी) होतो. पायांना सूज येणे, थकवा, मळमळ, वारंवार लघवी होणे आणि लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण येणे ही लक्षणे सहसा नंतरच्या टप्प्यात दिसून येतात.
उपाय न केल्यास काय होते?
उपचार न केल्यास, सीकेडीमुळे हृदयरोग, अशक्तपणा आणि मूत्रपिंड निकामी होणे यासारख्या गंभीर गुंतागुंत होऊ शकतात, ज्यासाठी डायलिसिस किंवा प्रत्यारोपणाची आवश्यकता भासते. एका महिन्यात ३५ ते ६० वयोगटातील १० पैकी ९ रुग्णांमध्ये रक्तातील साखरेची पातळी अनियंत्रित असल्याने मूत्रपिंडाच्या आजाराचा धोका वाढतो.
गेल्या ५-६ महिन्यांत ४० ते ५५ वयोगटातील ४ ते ५ मधुमेहींमध्ये हात आणि पाय सुजणे, दम लागणे, वजन कमी होणे, मळमळ आणि उलट्या होणे अशी लक्षणे दिसून आली आहेत जे मूत्रपिंडाच्या आजाराचे संकेत देतात. मूत्रपिंडाच्या आजाराने ग्रस्त मधुमेही रुग्णांमध्ये अंदाजे १०% वाढ झाली आहे.
काय करणे आवश्यक
डॉ. गांधी पुढे म्हणाले की, मधुमेहाच्या रुग्णांनी त्यांच्या मूत्रपिंडाच्या आरोग्याचे रक्षण करण्यासाठी सक्रिय असले पाहिजे. संतुलित आहार, नियमित व्यायाम आणि औषधोपचाराद्वारे रक्तातील साखर आणि रक्तदाबाची पातळी नियंत्रित राखणे आवश्यक आहे. मूत्र आणि रक्त चाचण्यांसारख्या मूत्रपिंडाच्या कार्य चाचण्या, समस्या लवकर शोधण्यास मदत करतात आणि वेळीच उपचार करण्यास परवानगी देतात.
गंभीर नुकसान झालेल्या मधुमेही रुग्णांना डायलिसिसवर ठेले जाते. मूत्रपिंड प्रत्यारोपण हा शेवटचा पर्याय आहे. जीवनाची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी उपचार करणारे डॉक्टर हे प्रत्यारोपणासाठी योग्य आहे की नाही हे ठरवतील. आहारात मीठाचे सेवन कमी करणे, व्यायाम करणे, पुरेसे हायड्रेशन आणि धूम्रपान आणि मद्यपान सोडणेदेखील मूत्रपिंडाच्या आजाराचा धोका कमी करू शकते.
