भारतीय डॉक्टर आणि नर्सला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मागणी मात्र भारतात आरोग्य सेवा कोलमडली आहे (फोटो -istock)
जगातील डॉक्टरांचे मुख्य स्रोत भारत, जर्मनी आणि चीन आहेत आणि परिचारिकांचे मुख्य स्रोत फिलीपिन्स, भारत आणि पोलंड आहेत. आंतरराष्ट्रीय स्थलांतर दृष्टिकोन अहवाल २०२५ मध्ये असे म्हटले आहे की ओईसीडी सदस्य देशांच्या आरोग्य व्यवस्थेच्या स्थिरतेसाठी स्थलांतरित डॉक्टर आणि परिचारिका वाढत्या प्रमाणात महत्त्वपूर्ण होत आहेत. ही कमतरता तात्पुरती नसून संरचनात्मक आहे आणि स्थिर आंतरराष्ट्रीय भरतीशिवाय परिस्थिती आणखी बिकट होईल. सार्वजनिक सेवांवरील दबाव व्यवस्थापित करण्यासाठी प्रभावी स्थलांतर धोरणांची आवश्यकता आहे.
सर्वाधिक भारतीय आरोग्य व्यावसायिक इंग्लंड, अमेरिका, कॅनडा आणि ऑस्ट्रेलियामध्ये स्थलांतर करतात. देश-विशिष्ट डेटा फक्त २०२१ साठी उपलब्ध आहे. इंग्लंडमध्ये १७,२५० भारतीय-प्रशिक्षित डॉक्टर होते (सर्व परदेशी-प्रशिक्षित डॉक्टरांपैकी २३ टक्के), जे ब्रिटनच्या राष्ट्रीय आरोग्य सेवेला टिकवून ठेवण्यात भारताची महत्त्वपूर्ण भूमिका दर्शवते. अमेरिका आणि कॅनडामध्ये अनुक्रमे १६,८०० आणि ३,९०० भारतीय प्रशिक्षित डॉक्टर होते, जे सर्व परदेशी प्रशिक्षित डॉक्टरांच्या ८% आणि ४% होते. ऑस्ट्रेलियामध्ये ६,००० भारतीय प्रशिक्षित डॉक्टर होते, जे सर्व परदेशी प्रशिक्षित डॉक्टरांच्या १०% होते.
परिचारिका देखील परदेशात जातात
भारतीय प्रशिक्षित परिचारिका देखील या आरोग्य सेवा प्रणालींवर वर्चस्व गाजवतात, इंग्लंडमध्ये ३६,००० (१८ टक्के), अमेरिकेत ५५,००० (५ टक्के), कॅनडामध्ये ७,००० (१४ टक्के) आणि ऑस्ट्रेलियामध्ये ८,००० (१६ टक्के) यांचे प्रतिनिधित्व करतात.
राजकीय बातम्या वाचण्यासाठी क्लिक करा
तर, हा प्रश्न समर्पक आहे: भारतीय डॉक्टर आणि परिचारिकांची जागतिक मागणी असूनही, देशांतर्गत आघाडीवर रस का कमी आहे? स्पष्टपणे, सरकारी आणि वैद्यकीय महाविद्यालयांमध्ये जे शिकवले जात आहे ते केवळ नफा कमावण्यावर केंद्रित नाही (मोठ्या प्रमाणात कॅपिटेशन फी, दिसणारी गुणवत्ता, सावली प्राध्यापक आणि कमकुवत पायाभूत सुविधा), ज्यामुळे भारतीयांना चांगले स्थान मिळत आहे.
ओईसीडी अहवालात काय आहे?
ओईसीडी अहवालात हे स्पष्ट केले आहे की सरकारने वैद्यकीय महाविद्यालयीन परिसंस्था सुधारण्यास प्राधान्य दिले पाहिजे, ज्याची सुरुवात एनईईटीच्या विकेंद्रीकरणापासून झाली आहे, ज्यासाठी गेल्या वर्षी २.४ दशलक्षाहून अधिक विद्यार्थी उपस्थित होते.
डॉक्टर नोंदणीचे प्रकरण घ्या. काही महिन्यांपूर्वी, एनएमसीने अहवाल दिला होता की तामिळनाडूमध्ये १.५ लाखांपेक्षा कमी नोंदणीकृत डॉक्टर आहेत, तर तामिळनाडू राज्य परिषदेने २ लाखांहून अधिक डॉक्टरांची नोंदणी केली आहे. त्याचप्रमाणे, दिल्लीमध्ये एनएमसीमध्ये ३१.५ हजारांपेक्षा कमी डॉक्टरांची नोंदणी झाली आहे, तर २०२० च्या दिल्ली परिषदेच्या आकडेवारीनुसार ७२,६०० पेक्षा जास्त डॉक्टर आहेत.
४०,००० डॉक्टर कुठे गेले? इतर राज्यांमध्येही अशीच परिस्थिती आहे आणि शहरी आणि ग्रामीण भागातील पायाभूत सुविधा आणि कर्मचाऱ्यांमधील तीव्र तफावत चिंता निर्माण करते. या समस्या प्रलंबित ठेवण्याचा प्रयत्न करणे आणि तुटलेली हाडे बँड-एड्सने दुरुस्त करणे काहीही सोडवणार नाही. भारत एक सर्वोच्च आरोग्यसेवा केंद्र म्हणून त्याच्या क्षमतेचा पूर्णपणे वापर करत नाही.
नवराष्ट्र विशेष लेख वाचण्यासाठी क्लिक करा
जागतिक वैद्यकीय पर्यटन बाजारपेठेत भारत दहाव्या क्रमांकावर आहे आणि १२.३ टक्के CAGR (चक्रवाढ वार्षिक वाढ दर) सह, त्याची बाजारपेठ २०३५ पर्यंत $५८ अब्ज पर्यंत पोहोचू शकते. २०२४ मध्ये ६,४०,००० पेक्षा जास्त वैद्यकीय पर्यटन व्हिसा जारी करण्यात आले. अपुरी काळजी, जास्त शुल्क आकारणाऱ्या खाजगी रुग्णालयांवर वाढता अविश्वास.
भारतीय डॉक्टर परदेशी आरोग्यसेवा देतात
परदेशी जन्मलेल्या व्यावसायिकांची संख्या परदेशी प्रशिक्षित व्यावसायिकांपेक्षा जास्त आहे, कारण त्यात स्थलांतरानंतर स्थानिक पदवी मिळवणाऱ्या दुसऱ्या पिढीतील स्थलांतरितांचा समावेश आहे. २०२१-२३ मध्ये, OECD सदस्य देशांमध्ये ६,०६,००० परदेशी प्रशिक्षित डॉक्टर होते, त्यापैकी ७५,००० (१२ टक्के) भारतीय प्रशिक्षित होते. ७,३३,००० परदेशी प्रशिक्षित परिचारिकांपैकी १७ टक्के किंवा १२२,००० भारताचा वाटा होता.
अहवालानुसार, भारताचे वर्चस्व अनेक घटकांमुळे आहे: त्याचे मोठ्या प्रमाणात वैद्यकीय शिक्षण, इंग्रजी भाषेचे ज्ञान आणि OECD सदस्य देशांकडून लक्ष्यित द्विपक्षीय भरती. २००० ते २०२१ दरम्यान, परदेशात काम करणाऱ्या भारतीय प्रशिक्षित परिचारिकांची संख्या चौपटीने वाढली, २३,००० वरून १२२,००० झाली. त्याच काळात, डॉक्टरांची संख्या ५६,००० वरून ९९,००० झाली, परंतु यामुळे “मानवी भांडवल कमी होण्याचा” प्रश्न निर्माण होतो, कारण भारत जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) आरोग्य कार्यबल समर्थन आणि सुरक्षा यादीत आहे.
लेख – नौशाबा परवीन
याचे मूळ आर्टिकल वाचण्यासाठी आपण https://navbharatlive.com/ यावर क्लिक करावे
