Pic credit : social media
आकाशात असलेल्या ताऱ्यांचा समूह हा स्वतःमध्येच एक खोल रहस्य आहे. एक नवीन शोध समोर आलेला आहे ज्यावरून समजले की,आपल्या आकाशगंगेतील एका तारा क्लस्टरमध्ये तारकीय वस्तुमान असलेल्या 100 पेक्षा जास्त कृष्णविवरांचा समूह देखील आहे. पालोमार 5 नावाचा हा तारा समूह सुमारे 30,000 प्रकाश वर्षांमध्ये पसरलेला आहे. हा समूह पृथ्वीपासून सुमारे 80,000 प्रकाशवर्षे दूर आहे.
शास्त्रज्ञ अशा ग्लोब्युलर क्लस्टर्सना सुरुवातीच्या विश्वाचे ‘जीवाश्म’ मानतात. हे खूप दाट आणि गोलाकार आहेत, ज्यात सुमारे 100,000 ते 1 दशलक्ष खूप जुने तारे आहेत. यापैकी काही तारे, जसे की NGC 6397, जवळजवळ विश्वाइतके जुने आहेत. कोणत्याही गोलाकार क्लस्टरमध्ये, त्याचे सर्व तारे एकाच वेळी एकाच वायूच्या ढगातून तयार होतात. आकाशगंगेतील अशा सुमारे 150 क्लस्टर्सची आहेत.
अंतराळात ताऱ्यांच्या नद्या वाहतात
स्टार क्लस्टर्सचा आणखी एक प्रकार आहे ज्यामध्ये खगोलशास्त्रज्ञांची आवड वाढली आहे. भरती-ओहोटी, म्हणजे आकाशात पसरलेल्या ताऱ्यांच्या लांब नद्या. आतापर्यंत त्यांची ओळख पटवणे अवघड होते, परंतु गैया अंतराळ वेधशाळेच्या मदतीने आकाशगंगेचा अतिशय अचूक त्रिमितीय नकाशा तयार केला जात आहे. असे अनेक प्रवाह त्यातून समोर आले आहेत.
डझनभरांपैकी पालोमर 5 का?
ताऱ्यांच्या या नद्या 2021 मध्ये प्रथमच आढळून आल्या. त्यानंतर बार्सिलोना विद्यापीठातील खगोलभौतिकशास्त्रज्ञ मार्क गाइल्स म्हणाले, ‘हे प्रवाह कसे तयार होतात हे आम्हाला माहित नाही, परंतु एक कल्पना आहे की ते विघटित तारेचे समूह आहेत.’ आता तो म्हणतो, ‘अलीकडे शोधलेल्या कोणत्याही प्रवाहाशी संबंधित कोणतेही तारे क्लस्टर नाहीत, त्यामुळे आम्ही निश्चितपणे सांगू शकत नाही. हे प्रवाह कसे तयार झाले हे समजून घेण्यासाठी, आपल्याला तारा प्रणाली असलेल्या प्रवाहाचा अभ्यास करावा लागेल. पालोमर 5 ही अशी एकमेव केस आहे, म्हणून आम्ही त्याचा तपशीलवार अभ्यास केला.
Pic credit : social media
पालोमर 5 अद्वितीय आहे कारण त्यात ताऱ्यांचे विखुरलेले वितरण आहे. त्यात एक लांब भरतीचा प्रवाह आहे, जो 20 अंशांपेक्षा जास्त आकाश व्यापतो. गाइल्स आणि त्यांच्या टीमने क्लस्टरमधील प्रत्येक ताऱ्याच्या कक्षा आणि उत्क्रांतीचे सिम्युलेशन पुन्हा तयार केले जेणेकरून ते आज जे आहेत ते कसे बनले.
अभ्यासाचे परिणाम आश्चर्यचकित झाले
संशोधनाच्या परिणामांवरून असे दिसून आले की जर पालोमार 5 च्या आत तारकीय वस्तुमान असलेल्या ब्लॅक होलची लोकसंख्या असेल तर ती आज आपण पाहत असलेल्या सारखीच असू शकते. जाईल्स म्हणाले, ‘ब्लॅक होलची संख्या क्लस्टरमधील ताऱ्यांच्या संख्येच्या तिप्पट आहे आणि याचा अर्थ क्लस्टरच्या एकूण वस्तुमानाच्या 20 टक्क्यांहून अधिक वस्तुमान कृष्णविवरांनी बनलेले आहे.
हे देखील वाचा : 8 वर्षांनंतर प्रथमच आइसलँडमध्ये दिसले दुर्मिळ ध्रुवीय पांढरे अस्वल; पोलिसांनी गोळ्या घालून ठार केले
कृष्णविवराचे वस्तुमान सूर्याच्या 20 पट
जाइल्सच्या मते, प्रत्येक कृष्णविवराचे (Black holes) वस्तुमान सूर्याच्या 20 पट असते आणि हे महाकाय तारे त्यांच्या आयुष्याच्या अखेरीस सुपरनोव्हा स्फोटात तयार झाले असते, जेव्हा समूह खूप लहान होते. टीमच्या सिम्युलेशनवरून असे दिसून येते की हा क्लस्टर सुमारे एक अब्ज वर्षांत पूर्णपणे नाहीसा होईल. हे होण्यापूर्वी, क्लस्टरमध्ये जे काही आहे ते संपूर्णपणे आकाशगंगेच्या केंद्राभोवती फिरणाऱ्या कृष्णविवरांनी बनलेले असते. लक्षात घ्या की Palomar 5 अद्वितीय नाही.