बिहार मुख्यमंत्री पद हे जातीय समीकरणावर अवलंबून आहे (फोटो - istock)
Bihar Elections 2025: बिहार: बिहारमध्ये विधानसभा निवडणुकीची रणधुमाळी सुरु आहे. राजकीय पक्ष जोरदार तयारी लागले असून राजकीय हालचालींना वेग आला आहे. बिहारमध्ये जातीय समीकरणावर निवडणुकीचे गणित अवलंबून असते. तसेच बिहारच्या मुख्यमंत्री पदाच्या मागे देखील जातीय आशिर्वाद दडलेले असतात.१४ नोव्हेंबर रोजी होणाऱ्या निवडणूक निकालांवरून बिहारचा पुढचा मुख्यमंत्री कोण होणार याकडे संपूर्ण देशाचे लक्ष लागले आहे.
बिहार निवडणुकीत होणाऱ्या जाती-आधारित एकत्रीकरणाच्या केंद्रस्थानी बिहारचे मुख्यमंत्रिपद आहे. प्रत्येक पक्ष आणि समुदायाला आपल्या उमेदवाराने हे पद भूषवावे असे वाटते. जर राजद-काँग्रेस युती बहुमताने जिंकली तर तेजस्वी यादव हे मुख्यमंत्री होण्याची शक्यता जास्त आहे. तेजस्वी यांनी स्वतः स्पष्ट केले आहे की ते मुख्यमंत्रीपदाचे उमेदवार आहेत. त्याचबरोबर एनडीएमधील चिराग पासवान यांनी देखील मुख्यमंत्री पदाची मनातील इच्छा बोलून दाखवली आहे. कॉंग्रेस पक्षाकडून अद्याप तेजस्वी यादव यांची मुख्यमंत्री पदाचा चेहरा म्हणून घोषणा केलेली नाही. मात्र तेजस्वी यांना चमकण्याची प्रचंड इच्छा असल्याचे बोलले जात आहे. याबाबत कॉंग्रेस पक्षाची अशोक गेहलोत यांच्या नेतृत्वामध्ये होणाऱ्या बैठकीमध्ये निर्णय होण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे महागठबंधनाचा मुख्यमंत्री पदाचा चेहरा तेजस्वी यादव होणार असल्याची जोरदार चर्चा रंगली आहे.
राजकीय बातम्या वाचण्यासाठी क्लिक करा
तर दुसरीकडे, भाजपचा मित्रपक्ष असलेल्या जेडीयूने स्पष्टपणे सांगितले आहे की जर युतीला बहुमत मिळाले तर नितीश कुमार मुख्यमंत्री होतील. भाजपने आतापर्यंत फक्त असे म्हटले आहे की ही निवडणूक नितीश कुमार यांच्या नेतृत्वाखाली लढवली जात आहे. त्यामुळे बिहारमधील पुढील मुख्यमंत्रिपदाचे दोन मुख्य दावेदार, नितीश कुमार आणि तेजस्वी यादव हे आहेत. हे राज्यातील दोन्ही प्रभावी नेते ओबीसी जातींमधून आहेत. नितीश कुमार कुर्मी आहेत आणि तेजस्वी यादव हे यादव जातीचे आहेत. बिहार जात सर्वेक्षणात, ग्वाला, अहिर, गोरा, घासी, सद्गोप, मेहर आणि लक्ष्मी नारायण गोला यांना यादवांच्या उपजाती म्हणून गणले गेले.
बिहारचे उपमुख्यमंत्री सम्राट चौधरी हे कुशवाह (कोएरी) जातीचे आहेत. राज्याचे दुसरे उपमुख्यमंत्री विजय कुमार सिन्हा हे भूमिहार जातीचे आहेत. बिहारमधील दोन्ही सत्ताधारी आघाडींना आव्हान देणारे प्रशांत किशोर हे ब्राह्मण जातीचे आहेत. त्यांच्या पक्षाचे राष्ट्रीय अध्यक्ष उदय सिंह हे राजपूत जातीचे आहेत आणि प्रदेशाध्यक्ष मनोज भारती हे अनुसूचित जातीचे आहेत.
बिहारचे आत्तापर्यंत मुख्यमंत्री कोणत्या जातीचे?
१९५२ मध्ये झालेल्या देशातील पहिल्या सार्वत्रिक निवडणुकीपासून ते १९९० पर्यंत, काँग्रेसने बिहारमध्ये वर्चस्व गाजवले. राज्यातील बहुतेक मुख्यमंत्री काँग्रेसचे होते. काँग्रेसने ज्या समुदायांना मुख्यमंत्री म्हणून नियुक्त केले त्यात भूमिहार, कायस्थ, राजपूत, यादव, पासवान आणि उच्च जातीचे मुस्लिम हे प्रमुख होते. काँग्रेसच्या वर्चस्वाच्या काळात, बहुतेक मुख्यमंत्री उच्च जातीचे होते, ज्यामध्ये ब्राह्मण समुदायाची सर्वाधिक वारंवारता होती. समाजवादी गटाच्या उदयानंतर, काँग्रेसने अनुसूचित जाती आणि मागासवर्गीय नेत्यांना मुख्यमंत्रीपद दिले. १९९० ते २००५ पर्यंत, राज्यात जनता दल आणि लालू यादव यांच्या तुटलेल्या पक्ष, राजद यांनी राज्याचे राज्य केले, यादव हे मुख्यमंत्री होते. २००५ ते २०२५ दरम्यान, जितन राम मांझी यांनी मुख्यमंत्री म्हणून कामकाज पाहिले, इतर सर्व वर्ष हे नीतीश कुमारच मुख्यमंत्री पदाची धुरा सांभाळत आहेत.
बिहारमध्ये कोणत्या जातीने सर्वाधिक मुख्यमंत्री?
नितीश कुमार यांनी बिहारमध्ये सर्वात जास्त काळ मुख्यमंत्रीपद भूषवले आहे, सुमारे १९ वर्षे यांनी बिहारचे नेतृत्व केले. नितीश कुमार यांच्यानंतर बिहारचे पहिले मुख्यमंत्री श्री कृष्ण सिंह आहेत. भारताच्या फाळणीनंतर श्री कृष्ण सिंह यांनी सुमारे १४ वर्षे मुख्यमंत्री म्हणून काम केले. स्वातंत्र्यापूर्वी त्यांनी सुमारे तीन वर्षे बिहारचे पंतप्रधान म्हणूनही काम केले.राबडी देवी आणि लालू यादव हे वेगवेगळ्या कार्यकाळात प्रत्येकी साडेसात वर्षे बिहारचे मुख्यमंत्री राहिले आहेत.जर आपण जगन्नाथ मिश्रा (५ वर्षे १८० दिवस), बिंदेश्वरी दुबे (२ वर्षे ३३८ दिवस), बिनोदानंद झा (२ वर्षे २२६ दिवस), केदार पांडे (१ वर्ष १०५ दिवस), भागवत झा आझाद (१ वर्ष २४ दिवस) यांचा एकूण कार्यकाळ जोडला तर सुमारे १३ वर्षे राज्यात ब्राह्मण समुदायाचे मुख्यमंत्री होते.
महाराष्ट्रसंबंधित बातम्या वाचण्यासाठी क्लिक करा
म्हणजेच, स्वातंत्र्यापूर्वीच्या ७८ वर्षांपैकी सुमारे ६१ वर्षे फक्त चार जातींचे (भूमिहार, ब्राह्मण, यादव, कुर्मी) मुख्यमंत्री होते. याशिवाय, उर्वरित १७ वर्षांत कायस्थ, राजपूत, पासवान, नई, मुसहर, अग्रेसर मुस्लिम इत्यादी समुदायांच्या लोकांनी मुख्यमंत्री म्हणून नेतृत्व केले.
बिहारचा पुढचा मुख्यमंत्री कोणत्या जातीचा?
आतापर्यंत मुख्यमंत्री पद भुषवलेल्या समुदायांपैकी काहींना केवळ योगायोगाने मुख्यमंत्रीपद भूषवण्याची संधी मिळाली आहे. स्वातंत्र्यानंतरच्या बिहारच्या राजकारणाकडे पाहता, मुख्यमंत्रीपदावर जोरदार दावे करणाऱ्या जातींची संख्या डझनभरापेक्षा कमी आहे. मंडल आयोगाच्या शिफारशी लागू झाल्यानंतर उदयास आलेले नवीन जातीय ध्रुवीकरण बिहारच्या राजकारणातही दिसून आले आहे. अनेक राजकीय विश्लेषकांचा असा विश्वास आहे की सध्या बिहारमध्ये उच्च जातीच्या हिंदूला मुख्यमंत्री होणे कठीण आहे. उच्च जातीच्या मुस्लिमाला मुख्यमंत्री होण्याची शक्यताही नगण्य आहे. त्यामुळे, मुख्यमंत्रिपदासाठी फक्त ओबीसी, ईबीसी आणि एससी श्रेणीचे उमेदवार राहतात. आणि तेजस्वी यादव आणि नीतीश कुमार हे दोन्ही नेते ओबीसी समाजाचे प्रतिनिधित्व करत आहेत.
