एक्सिओम-4 हे स्पेसएक्सचे 53 वे ड्रॅगन मिशन करुन पृथ्वीवर परत आले आहे (फोटो - सोशल मीडिया)
आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर विविध प्रयोग करणारे पहिले भारतीय शुभांशू शुक्ला यांचे पृथ्वीवर आगमन झाले आहे. आता गरज आहे ती अशी की आपण या प्रवासाच्या परिणामांचे आणि आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर केलेल्या वैज्ञानिक प्रयोगांचे विश्लेषण करून अवकाश क्षेत्राच्या क्रियाकलापांवर, त्याच्या जागतिक बाजारपेठेवर आणि इस्रो आणि देशाच्या विश्वासार्हतेवर किती सकारात्मक परिणाम होईल हे जाणून घ्यावे. या चौथ्या अ‍ॅक्सिओम अंतराळ मोहिमेचा भाग होण्यासाठी आणि शुभांशू शुक्ला यांना ड्रॅगन क्रूमध्ये अंतराळात पाठवण्यासाठी भारताने एकूण ५५० कोटी रुपये खर्च केले, त्यासाठी अंदाजे ७ कोटी रुपयांना एक जागा खरेदी केली. अंदाजे ८५,३३,८२,००,००० रुपये किमतीचा स्पेस सूट परिधान करून, शुभांशू शुक्ला अंतराळात पायलट म्हणून आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर पोहोचले. गगनयानसाठी निवडलेल्या एका अंतराळवीरावर इतका खर्च वाजवी आहे.
मोहीम पूर्ण झाल्यानंतर, आपल्याला या प्रश्नाचे उत्तर मिळेल की इतक्या महागड्या मोहिमेतून काय साध्य झाले? या चौथ्या अ‍ॅक्सिओम अंतराळ मोहिमेत शुभांशूला पाठवण्यामागील इस्रो आणि भारत सरकारचा मूळ उद्देश किती प्रमाणात यशस्वी झाला? सामान्य भारतीयांमध्ये हा प्रश्न नक्कीच उद्भवला पाहिजे की आगामी गगनयान मोहिमेसाठी हा प्रवास कोणत्या पातळीवर, कोणत्या पद्धतीने, किती उपयुक्त ठरेल? अंतराळवीरांसोबत जवळपास २७५ किलोग्रॅम सामान आले आहे, त्यापैकी सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर केलेल्या प्रयोगांचा डेटा महत्त्वाचा ठरणार आहे.
राजकीय बातम्या वाचण्यासाठी क्लिक करा
शुभांशू शुक्लाला वैद्यकीय तपासणी आणि पुनर्वसन प्रक्रियेतून जाण्यासाठी एक महिना लागेल, परंतु त्यांनी तेथे ६० हून अधिक वैज्ञानिक प्रयोग केले आहेत, ज्यात ७ भारतीय आणि ५ नासाचे प्रयोग समाविष्ट आहेत. पृथ्वीवर मिळालेल्या त्यांच्या डेटाचे विश्लेषण सुरूच राहील. एका महिन्यानंतर, शुभांशू शुक्ला प्रयोगांदरम्यानचे त्यांचे अनुभव सांगतील. हे शक्य आहे की याआधी, शुभांशूच्या अंतराळ प्रवासासाठी निश्चित केलेल्या उद्दिष्टांच्या पूर्ततेचे मूल्यांकन इस्रो अधिकृत घोषणा करेल. २०३० पर्यंत सध्याचे आंतरराष्ट्रीय स्थानक उध्वस्त होण्यापूर्वी आणि आपले स्वतःचे अंतराळ स्थानक बांधण्यापूर्वी आपल्या अंतराळवीरांना आणि वैमानिकांना अनुभव देण्यात आपल्याला किती यश मिळाले आहे?
कोणते प्रयोग केले?
सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणातील जैविक प्रक्रिया समजून घेण्यासाठी इस्रोने जैविक प्रयोगांमध्ये भाग घेतला. इस्रो, नासा आणि रेडवायर यांच्या सहकार्याने ‘स्पेस मायक्रो अल्गी प्रोजेक्ट’ वर कसे काम झाले हे तुम्हाला येथे कळेल. हे शैवाल त्यांच्या समृद्ध प्रथिने, लिपिड्स आणि जैव सक्रिय घटकांमुळे दीर्घ अंतराळ मोहिमांसाठी शाश्वत अन्न बनतील. या प्रयोगात सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणाचा शैवालच्या वाढीवर, चयापचयावर आणि अनुवांशिक क्रियाकलापांवर होणाऱ्या परिणामांचा अभ्यास केला जाईल. याशिवाय, युरोपियन स्पेस ऑर्गनायझेशन आणि इस्रो यांनी संयुक्तपणे दोन प्रकारच्या जलचर जीवाणूंमध्ये वाढीचा दर, पेशीय प्रतिसाद आणि जैवरासायनिक क्रियाकलाप समजून घेण्यासाठी केलेल्या प्रयत्नांमधून देखील परिणाम प्राप्त होतील. ‘अंतराळात सॅलड बियाणे अंकुरित करण्याचा’ इस्रो, नासा आणि बायोसर्व्ह स्पेस टेक्नॉलॉजीजने केलेला प्रयत्न कितपत यशस्वी होतो हे पाहणे बाकी आहे.
नवराष्ट्र विशेष लेख वाचण्यासाठी क्लिक करा
मूग-मेथीच्या बियांची उगवण
शुभांशूने अंतराळात पिकवलेल्या मूग आणि मेथीच्या बियांचा पृथ्वीवर अभ्यास केला जाईल. जर हा प्रयोग यशस्वी झाला, तर भविष्यात चंद्र किंवा मंगळावर शेती आणि अंतराळवीरांसाठी एक विश्वासार्ह अन्न स्रोत सुनिश्चित होईल. यावेळी मिळालेल्या माहितीवरून हे देखील कळेल की दीर्घ मोहिमांमध्ये अंतराळवीरांमध्ये स्नायूंचा थकवा आणि स्नायूंचा अपव्यय होण्याचे कारण काय आहे? जर ते आढळले तर, पृथ्वीवरील समान लक्षणे असलेल्या आजारांवर उपचार करण्यासाठी हा अनुभव उपयुक्त ठरेल.
इस्रो व्यतिरिक्त, नासा आणि व्हॉयेजर यांनी टार्डिग्रेड्स नावाच्या लहान जीवांवर प्रयोग केले आहेत, ज्यात उकळत्या पाण्यापासून बर्फापर्यंतच्या अत्यंत परिस्थितीत टिकून राहण्याची क्षमता आहे, ज्यामुळे अवकाशात आणि पृथ्वीवर कठीण परिस्थितीत जीवन कसे टिकून राहावे यासाठी जैवतंत्रज्ञान अनुप्रयोगांना प्रोत्साहन मिळेल. अंतराळात केलेले हे सर्व प्रयोग भविष्यात अवकाश विज्ञानाच्या जगात निश्चितच खूप फायदेशीर ठरतील. या प्रयोगाचे निकाल सर्व अवकाश शास्त्रज्ञ आणि अवकाश अभियंत्यांच्या पुढच्या पिढीला प्रेरणा देतील आणि आगामी मोहिमांसाठी संदर्भ सामग्री म्हणून काम करतील.
लेख- संजय श्रीवास्तव
याचे मूळ आर्टिकल वाचण्यासाठी आपण https://navbharatlive.com/ यावर क्लिक करावे
