(फोटो सौजन्य: Pinterest)
नूरजहां, ज्यांचे खरे नाव मेहरून्निसा होते, त्या मूळच्या इराणमधील एका निर्वासित कुटुंबातील कन्या होत्या. त्यांच्या आई-वडिलांनी गयासुद्दीन बेग आणि अस्मत बेगम यांनी l कठीण परिस्थितीमुळे आपला देश सोडून हिंदुस्तानात आश्रय घेतला. त्या प्रवासादरम्यान अस्मत बेगम गर्भवती होत्या, पण कोणालाही कल्पना नव्हती की त्यांच्या पोटी जन्मलेली ही कन्या एक दिवस हिंदुस्तानच्या इतिहासातील सर्वात प्रभावशाली स्त्री ठरेल.
बुद्धिमत्तेने मिळवलेला दरबारी सन्मान
मेहरून्निसा लहानपणापासूनच बुद्धिमान, सौंदर्यवती आणि विचारशील स्वभावाची होती. तिच्या या गुणांमुळेच ती नंतर सम्राट जहांगीरच्या दरबारात पोहोचली. कालांतराने ती “नूरजहां” म्हणून ओळखली जाऊ लागली ‘जहांची रोशनी’. मात्र तिची शक्ती केवळ सौंदर्यावर नव्हे, तर तिच्या शहाणपणावर आणि योग्य निर्णयक्षमतेवर आधारित होती.
पित्याबद्दलची अपरंपार श्रद्धा
जहांगीरने नूरजहांच्या वडिलांना “इतमाद-उद-दौला” म्हणजे ‘साम्राज्याचा आधारस्तंभ’ ही उपाधी दिली होती. त्यांच्या आणि अस्मत बेगम यांच्या निधनानंतर नूरजहांनी स्वतःच्या धनातून त्यांच्यासाठी एक अप्रतिम मकबरा बांधला. हा भव्य स्मारक प्रकल्प 1622 मध्ये सुरू झाला आणि सुमारे सहा वर्षांत पूर्ण झाला. हे मकबरा फारसी “चारबाग” शैलीत बांधले गेले जिथे बगीचे, पाण्याच्या वाहिन्या आणि चार विभागात विभागलेली रचना स्वर्गाच्या प्रतीकासारखी दिसते.
पहिल्यांदा पांढऱ्या संगमरवराचा वापर
“इतमाद-उद-दौला”चे मकबरा आज ‘बेबी ताज’ म्हणून ओळखले जाते, पण त्याची शोभा त्या नावापेक्षा कितीतरी अधिक आहे. आकाराने छोटे असले तरी त्याची नजाकत आणि कलात्मकता ताजमहालालाही टक्कर देते. विशेष म्हणजे, पहिल्यांदाच मुगल स्थापत्यकलेत पूर्णपणे पांढऱ्या संगमरवराचा वापर याच बांधकामात झाला. यापूर्वी लाल बलुआ दगड मुगल इमारतींचे वैशिष्ट्य होते. नूरजहांनी संगमरवरावर रंगीबेरंगी रत्नजडित नक्षीकाम (पिएत्रा ड्यूरा) करून या इमारतीला दागिन्याच्या पेटीसारखा देखणा लुक दिला हाच शैलीशिल्प नंतर शाहजहांनी ताजमहालासाठी स्वीकारला.
सौंदर्य लपलेले बारीकसारीक तपशिलांत
या मकबऱ्याच्या कोपऱ्यांवर अष्टकोनी मिनार आहेत आणि मध्यभागी मुख्य कक्ष आहे, जिथे गयासुद्दीन बेग आणि अस्मत बेगम यांच्या समाध्या आहेत. संगमरवरावर कोरलेली फुलांची नक्षी, बेलबूटे आणि भूमितीय डिझाईन्स, तसेच झरोख्यातून आत येणारा सूर्यप्रकाश या कलाकृतींना जीवंत करतो. हे स्मारक फक्त समाधी नाही, तर एका मुलीच्या आपल्या पालकांविषयीच्या प्रेम, आदर आणि कलात्मक दृष्टिकोनाचे प्रतीक आहे.
स्त्रीशक्तीचे जिवंत उदाहरण
नूरजहांला अनेकदा फक्त सुंदर राणी म्हणून पाहिले जाते, पण त्या आपल्या काळातील अत्यंत शिक्षित, बुद्धिमान आणि सक्षम महिला होत्या. जहांगीर आजारी आणि मद्यपानामुळे अक्षम झालेल्या काळात अनेक राजकीय निर्णय नूरजहांच्या नेतृत्वाखाली घेतले गेले. त्या मुगल दरबारात आदेश जारी करणाऱ्या पहिल्या स्त्री ठरल्या. त्यांच्या वडिलांची उपाधी त्यांनी या मकबऱ्याद्वारे खऱ्या अर्थाने अमर केली.
ट्रॅव्हलर्सने सिलेक्ट केले 2025 चे टॉप 10 देश; फिरण्यासाठीचे परफेक्ट डेस्टिनेशन
कालाच्या वाळूत जपलेली वारसा
जहांगीरच्या निधनानंतर नूरजहांचा प्रभाव कमी झाला. त्यांनी आपले आयुष्याचे शेवटचे दिवस लाहोरमध्ये व्यतीत केले आणि तिथेच त्यांचे निधन झाले. आज त्यांच्या समाधी जहांगीरच्या मकबऱ्याजवळ आहे. तरीही, त्यांची कलाकृती आणि वास्तुशैली आजही आग्र्यात जिवंत आहे. इतिहासकार सांगतात की, शाहजहांनी जेव्हा ताजमहालाची योजना आखली, तेव्हा त्यांना नूरजहांच्या या मकबऱ्याने प्रेरणा दिली होती. संगमरवराची झळाळी, नक्षीकाम आणि बगीच्याची रचना सर्व काही “इतमाद-उद-दौला”ची आठवण करून देतात. जर ताजमहाल प्रेमाचे प्रतीक असेल, तर इतमाद-उद-दौला श्रद्धा आणि स्मृतीचे प्रतीक म्हणता येईल. नूरजहांनी आपल्या पालकांना अमरत्व दिले आणि भारतीय स्थापत्यकलेला एक नवा आयाम जोडला. आजही जेव्हा यमुनेची थंड झुळूक आग्र्याच्या दिशेने वाहते, तेव्हा त्या वाऱ्यात नूरजहांच्या प्रेम, कला आणि परंपरेचा सुगंध दरवळताना जाणवतो.
