(फोटो सौजन्य: Pinterest)
भारत हा एक असा देश आहे जिथे धर्म, संस्कृती आणि परंपरा विविधतेने नटलेली आहेत. प्रत्येक राज्य, जिल्हा, कधी कधी गावदेखील आपापल्या परंपरेप्रमाणे सण साजरे करतो. विशेषतः दसरा (विजयादशमी) हा सण संपूर्ण भारतात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. सामान्यतः, हा सण रामायणातील रामाच्या रावणावर विजयाच्या प्रतीक म्हणून रावण दहनाच्या रूपात साजरा केला जातो. पण भारतात काही अशा जागा आहेत, जिथे या सणाचे स्वरूप पूर्णतः वेगळं आहे इथे रावणाची पूजा केली जाते आणि त्याचं स्मरण आदराने केलं जातं.
कॉफी, साऊथ इंडियन पदार्थांसह भारतीय एअरपोर्टवर प्रवासी ‘हे’ पदार्थ खाणे अधिक पसंत करतात
रावण – एक वेगळी ओळख
रामायणात रावणाला एक खलनायक म्हणून दर्शवलं गेलं असलं, तरी तो विद्वान ब्राह्मण, महान पंडित, संगीतज्ञ आणि प्रखर शिवभक्त होता. त्याच्या ‘शिवतांडव स्तोत्र’ चे अनेक संस्कृत श्लोक आजही भक्तिभावाने म्हटले जातात. त्याने नवग्रहांना देखील आपल्या नियंत्रणाखाली ठेवले होते, अशी पौराणिक मान्यता आहे. त्यामुळे काही समाजांमध्ये रावणाची एक वेगळी प्रतिमा आहे – एक महापंडित आणि भक्त म्हणून.
1. बिसरख, उत्तर प्रदेश
उत्तर प्रदेशातील गौतम बुद्ध नगर जिल्ह्यातील बिसरख हे गाव रावणाची जन्मभूमी मानले जाते. अशी मान्यता आहे की रावणाचा वडील विश्वश्रवा ऋषी येथे तपश्चर्या करत होते. म्हणूनच येथे रावणाचे जन्मस्थान मानले गेले. येथे विजयादशमीच्या दिवशी रावण दहन न करता, त्याच्या आत्म्याच्या शांतीसाठी विशेष पूजा केली जाते. गावातील एक प्राचीन शिवमंदिर रावणाच्या शिवभक्तीची साक्ष देतं.
2. मंदसौर, मध्य प्रदेश
मंदसौर जिल्ह्यातील काही भागांत रावणाची सासर मानली जाते, कारण रावणाची पत्नी मंदोदरी हिचा जन्म या भागात झाला होता, असा विश्वास आहे. त्यामुळे येथे रावणाला ‘जावई’ (दामाद) मानले जाते. विजयादशमीच्या दिवशी येथे रावण दहन न करता त्याच्या पुतळ्याला फुले वाहून श्रद्धांजली अर्पण केली जाते. काही ठिकाणी तर या दिवशी शोकही पाळला जातो. या परंपरेमुळे मंदसौरमध्ये विजयादशमीचे चित्र इतर भागांपेक्षा वेगळे आहे.
3. कांगडा, हिमाचल प्रदेश
हिमाचल प्रदेशातील कांगडा जिल्ह्यात काही समुदाय रावणाला महान विद्वान आणि शिवभक्त मानून त्याची पूजा करतात. येथे रावण दहन होत नाही. याउलट, त्याच्या ज्ञानाची, भक्ति परंपरेची आणि तत्वज्ञानाची आठवण ठेवून पूजा केली जाते. येथे रावणाचे अनेक भक्त शिवमंदिरांमध्ये जाऊन हवन आणि पूजा करतात.
4. उज्जैन, मध्य प्रदेश
उज्जैन हे प्राचीन काळापासून महाकालेश्वर मंदिरामुळे प्रसिद्ध आहे. येथे रावणाला एक महान शिवभक्त मानले जाते. काही ठिकाणी रावणासाठी विशेष पूजा, हवन, व्रत केले जातात. असे मानले जाते की रावणानेच महाकालेश्वराची विशेष उपासना करून शक्ती प्राप्त केली होती. त्यामुळे उज्जैनमध्ये रावणाची पूजा ही धार्मिक दृष्टिकोनातून केली जाते.
IRCTC Tour Package: केरळच्या मोहक प्रवासाची सुवर्णसंधी; जाणून घ्या IRCTC चे ‘लक्झ एस्केप’ पॅकेज
5. गडचिरोली, महाराष्ट्र
महाराष्ट्रातील गडचिरोली जिल्ह्यातील काही आदिवासी समाज रावणाला आपला कुलदैवत मानतात. त्यांच्या दृष्टीने रावण हा एक मूलनिवासी राजा आणि न्यायप्रिय शासक होता. त्यामुळे विजयादशमीच्या दिवशी इथे रावणाची आरती केली जाते, त्याला फुले वाहिली जातात आणि रावणाला श्रद्धांजली अर्पण केली जाते. इथे रावण दहन नाही, उलट आदरपूर्वक स्मरण केलं जातं.
या सर्व परंपरा आपल्याला सांगतात की इतिहास आणि धर्मकथा बहुआयामी असतात. कोणासाठी रावण हा अधर्माचा प्रतिनिधी असेल, तर कोणासाठी तो शिवभक्त आणि विद्वान राजा. भारतात अनेक समाज आणि जमातींच्या स्वतःच्या परंपरा, कथा, आणि श्रद्धा आहेत. त्यामुळेच एकाच सणाची वेगवेगळी रूपं आपल्याला पाहायला मिळतात.
