फोटो सौजन्य: iStock
महाराष्ट्र म्हंटलं की आपल्या सगळ्यांच्या नजरेसमोर छत्रपती शिवाजी महाराजच उभे राहतात. अशातच UNESCO कडून शिवरायांच्या किल्ल्यांचा वारसा यादीत समावेश करण्यात आला आहे. हा खऱ्या अर्थाने महाराष्ट्राचा आणि शिवरायांच्या गौरवशाली इतिहासाचा सत्कारच आहे.
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या ‘स्वराज्य’ संकल्पपूर्तीचे साक्षीदार असलेल्या रायगड, राजगड, प्रतापगड, पन्हाळा, शिवनेरी, लोहगड, साल्हेर, सिंधुदुर्ग, सुवर्णदुर्ग, विजयदुर्ग, खांदेरी आणि तामिळनाडूतील जिंजीला युनेस्कोने ‘जागतिक वारसा स्थळ’ चा दर्जा बहाल केला आहे. राज्याच्या पुरातत्त्व व वस्तुसंग्रहालय संचालनालयाने सांस्कृतिक कार्य विभागाच्या मार्गदर्शनाखाली सादर केलेल्या “मराठा लष्करी स्थापत्य” या प्रस्तावाची केंद्र सरकारने निवड केली.
Devendra Fadnavis: “सायबर गुन्ह्यात ‘फ्रीज’ केलेल्या बँका…”; मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीसांचे निर्देश
राजकीय‑सैनिकी धोरणांसाठी या दुर्गांनी दिलेला आधार, तसेच भव्य स्थापत्यशैली व स्थानिक भूगोलाशी असलेली सांगड, यामुळेच त्यांचे जागतिक महत्त्व अधोरेखित झाले. किल्ल्यांच्या नामांकनासाठी मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी केंद्रीय व आंतरराष्ट्रीय पातळीवर पाठपुरावा केला, तर सांस्कृतिक कार्य मंत्री आशिष शेलार यांनी युनेस्को महानिदेशकांना सादरीकरण करून तांत्रिक शिष्टमंडळाचे नेतृत्व केले. अपर मुख्य सचिव (सांस्कृतिक कार्य) विकास खारगे, भारताचे युनेस्को प्रतिनिधी विशाल शर्मा आणि उपसंचालक हेमंत दळवी यांनी प्रस्तावाच्या प्रत्येक टप्प्यावर समन्वय साधला. तसेच वास्तुविशारद डॉ. शिखा जैन यांचे तांत्रिक मार्गदर्शन आणि संचालक डॉ. तेजस गर्ग यांचा परिश्रमही महत्त्वाचा ठरला.
जुलै २०२४ मधील युनेस्कोच्या ४६व्या अधिवेशनात राज्याच्या अधिकाऱ्यांनी प्राथमिक सादरीकरण केले. त्यानंतर ICOMOS तज्ज्ञ ह्वाजोंग ली यांनी ऑक्टोबर २०२४ मध्ये सर्व १२ किल्ल्यांची प्रत्यक्ष पाहणी करून त्यांच्या स्थापत्य, संरक्षणयोजना आणि सांस्कृतिक मूल्यांचे मूल्यांकन केले. जिल्हा प्रशासन, वन विभाग व गडसंवर्धन समित्यांनीही आवश्यक सहकार्य केले.
Mithi River: “…यामध्ये मकोकाबाबत विचार केला जाईल”; मिठी नदी प्रकल्पावर मंत्री उदय सामंतांचे वक्तव्य
या नामांकनामुळे गड‑किल्ल्यांचे जतन‑संवर्धन, संशोधन व पर्यावरणीय संरक्षणाला आंतरराष्ट्रीय पाठबळ मिळणार आहे. पर्यटन वाढून स्थानिक अर्थव्यवस्थेला चालना मिळेल, तर रोजगारनिर्मितीसह सांस्कृतिक जागरही घडेल. सर्वांत महत्त्वाचे म्हणजे, शिवरायांच्या ‘स्वराज्य’ विचारसरणीला आणि मराठा सामर्थ्याचा शौर्यवारला जागतिक कीर्ती लाभणार आहे. हा गौरव महाराष्ट्रातील शिवभक्तांपासून देशाच्या सांस्कृतिक शिध्यापर्यंत सर्वांचा सामूहिक अभिमान आहे, ज्यामुळे भविष्यातील पिढ्यांना स्वराज्याची प्रेरणा आणि इतिहासाचे धडे अधिक दृढपणे आत्मसात करता येणार आहे.
