श्रीमद्भगवद्गीतामध्ये राधेचे नाव का नमूद नाही (फोटो सौजन्य - Google Gemini AI)
ब्रज अथवा वृंदावन हे नाव येताच राधा राणीचे नाव आपोआप ओठावर येते. ‘राधा-कृष्ण’ चा उच्चार येथे एक परंपरा आहे. ब्रजच्या हवेत, प्रत्येक कणात राधा राणी आहे. मग प्रश्न असा उद्भवतो की श्रीमद्भागवतात राधा राणीचे नाव का सांगितले जात नाही? राधा म्हणजे राधा उपनिषद, राधा राणीचा उल्लेख अनेक पुराणांमध्ये आहे, तिचा उल्लेख वेद आणि उपनिषदांमध्येही आहे.
ब्रह्मवैवर्त पुराणाच्या प्रकृती विभागाच्या ४८ व्या अध्यायात भगवती राधेचे तपशीलवार वर्णन केले आहे. तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की श्रीमद्भागवत गीतेमध्ये ३३५ अध्याय, १८००० श्लोक, १२ स्कंद आहेत परंतु संपूर्ण ग्रंथात राधेचे नाव कुठेही लिहिलेले नाही. काय आहे कारण?
काय आहे गोष्ट?
खरं तर, शापामुळे तक्षक नागाच्या दंशाने राजा परीक्षित ७ दिवसांत मृत्युमुखी पडणार होता. शुकदेव महाराजांनी त्यांना मोक्ष देण्यासाठी ७ दिवसांत श्रीमद्भागवत कथा सांगितली होती. संपूर्ण कथेत त्याने कुठेही राधा नावाचा उल्लेख केला नाही.
ज्ञानी पुरुषांनी, देवांनी, अनेक महापुरुषांनी या प्रश्नाचे उत्तर अनेक वेळा जाणून घेण्याचा प्रयत्न केला आहे.
मग प्रश्न पडतो की राधा गोविंद म्हणजे काय? राधा माधव म्हणजे काय? राधे श्याम म्हणजे काय? हो! जर भागवतात कुठेही त्यांची नावे नमूद केली गेली असतील तर ती फक्त प्रतीकात्मक आहे, संकेत आहेत की रहस्ये आहेत?
पौराणिक मान्यता काय आहे?
पौराणिक मान्यतेनुसार, एकदा देवतांनीही हाच प्रश्न विचारला होता, तेव्हा शुकदेवजींनी त्याचे उत्तर असे दिले होते की, ‘तुमच्या गुरूचे नाव कसे घ्यावे? राधा हे नाव जिभेवर येताच, माणूस समाधीत जातो. माणूस ध्यानात जातो. एकदा मी समाधीत गेलो की, वर्षानुवर्षे मी डोळे उघडत नाही. मग कथा कोण सांगेल? मग परीक्षिताला कोण वाचवेल? परीक्षिताला कोण मोक्ष देईल?
मला ७ दिवस कथा सांगावी लागते. मी जाणीवपूर्वक जागा रहावा आणि ध्यानात जाऊ नये हे महत्त्वाचे आहे. राधा हे रसाचे आणि समाधीचे नाव आहे. जर राधेचे नाव एकदाही माझ्या जिभेवर आले तर माझे मन रस, आनंद, प्रकाश, समाधीत बुडेल.’ त्यामुळे राधेचे नाव त्यात नमूद नाही
Chanakya Niti: या ठिकाणी चुकूनही बांधू नका घर, अन्यथा करावा लागू शकतो संकटाचा सामना
दुसरी कथा काय सांगते?
एक पौराणिक कथादेखील प्रचलित आहे. त्यानुसार, एकदा देवांनी भगवान विष्णूच्या चरणी प्रार्थना केली. प्रत्यक्षात ही प्रार्थना भगवान ब्रह्मदेवाची होती. भगवान ब्रह्मदेव म्हणाले, ‘आम्ही तुमचे दहा अवतार पाहिले आहेत. आम्हाला त्यांची रहस्ये माहीत आहेत, पण तुमचे मूळ रूप पहायचे आहे. आम्हाला तुमची शक्ती, तुमचे रूप, तुमचे एकांत रूप पहायचे आहे.’ भगवान नारायण म्हणाले, तुम्हाला हे हवे आहे की दुसरे कोणी? भगवान ब्रह्मदेव म्हणाले की महादेवालाही हेच हवे आहे.
भगवान महादेव शंकर म्हणाले की इंद्रदेव, वरुण, यम इत्यादी सर्व देवांना हे हवे आहे. हे ऐकून भगवान नारायण खूप आनंदी झाले आणि म्हणाले की मी कोण आहे हे सांगण्याचा प्रयत्न करेन? काही काळानंतर, भगवानांच्या आतून दिव्य प्रकाश बाहेर पडला. त्यात नम्रता, सौंदर्य आणि माधुर्य, आनंद, प्रेम दिसून आले. सर्व देव आनंदित झाले. ते म्हणाले, प्रभू, याला काही रूप द्या. आम्हाला सांगा ते कोणते रूप आहे? भगवान नारायण म्हणाले, हे माझे रूप आहे. मी याने विश्व निर्माण करतो. मग काही काळानंतर भगवान नारायणांच्या आतून एक सुंदर, १६ वर्षांची दिव्य स्त्री बाहेर आली. देवांनी विचारले की ती कोण आहे?
म्हणूनच राधा नाव
यावर देव म्हणाला, ‘हे माझे सौंदर्य आहे, माझे माधुर्य आहे. देव म्हणाला की तिचे नाव राधा आहे. तिच्यामुळे मी देव आहे. ती आनंद आहे. ती तापसी आहे. ती मधुरा, मंगला आहे. कल्याणी, जया, परा, पर्या, सपर्या, अपर्या आहे. ती मंगल, तारिणी आहे. ती ललिता आहे. राज राजेश्वरी आहे. ती परम्बका आहे, ती केवळ माझी दासी नाही तर माझी शिक्षिका देखील आहे. ती माझी भक्त आहे, ती माझ्या आत राहते. तिच्याशिवाय मी अर्धा आहे, म्हणूनच तिचे नाव राधा आहे. ती माझी शक्ती आहे, ती धीर आहे, ती गंभीर आहे, ती क्षमाशील आहे, ती शांत आहे. ती करुणामय आहे. राधा ही शुकदेव मुनींची गुरु आहे. शुकदेव मुनींनी राधाकडून दीक्षा घेतली. रसाची दीक्षा, आनंदाची. माधुरीची दीक्षा.’ म्हणूनच तिचे नाव राधा आहे.
Nazar: स्वतःला वा कोणालाही लागलेली नजर कशी उतरवायची, जाणून घ्या अचूक उपाय
काय सांगतात गुरू
जगद्गुरू श्रीकृपालु महाराजांनी त्यांच्या एका प्रवचनात म्हटले होते की, ‘काही लोक म्हणतात की भागवतात १८००० श्लोक आहेत पण राधेचे नाव घेतलेले नाही. राम, ब्रजसुंदरी अशी राधेची सर्व समानार्थी नावे आहेत. खरं तर, शुकदेवाला हे वरदान होते की जर त्याने एकदाही राधेचे नाव घेतले तर तो सहा महिने समाधीत जाईल. जर शुकदेव सहा महिने समाधीत गेला असता तर परीक्षित कसा वाचला असता?
तक्षक त्याला ७ दिवसांत चावेल. म्हणूनच शुकदेवने राधेचे नाव लपवले. राधा श्रीकृष्णाची पूजा करते आणि श्रीकृष्ण राधेची पूजा करतात. शास्त्रांमध्ये दोन्हीचे पुरावे आहेत. ब्रह्मवैवर्त पुराणात असे नमूद आहे की ज्याच्या चरणाची धूळ भगवान श्रीकृष्ण आपल्या डोक्यावर ठेवतात ती राधा आहे.’
